De Volkskrant, 11 november 2008
Het verschijnsel is ontstaan toen in de jaren tachtig springende rapnegers elkaar begonnen te beledigen en uit te dagen. Een diss betekent volgens Van Dale ‘disrespect betonen’; een van de beroemdste voorbeelden hiervan is de aanval van rapper Tupac Shakur op rapper The Notorius B.I.G., die op zijn beurt reageerde met venijnige tegenstoten. Beide mannen zijn niet lang na hun aanvaring onder onduidelijke omstandigheden vermoord.
Het publiek is verzot op dissen, dat overigens niet alleen in de hiphopscene voorkomt en zeker niet nieuw is. Ook in een hoogbeschaafde wereld als die van de Nederlandse literatuur zijn schrijvers als Van Deijssel, Hermans, Reve, Komrij en Grand Old Lady Jeroen Brouwers elkaar krijgslustig te lijf gegaan, al noemden zij het polemiseren. Dissen is ons namelijk aangeboren.
Afgelopen vrijdagavond deed Freek de Jonge tijdens Pauw & Witteman een poging misdaadverslaggever Peter R. de Vries uit te dagen. De laatste was uitgenodigd om te komen egotoeteren over de val waarin hij Joran van der Sloot nu weer heeft laten lopen. Ditmaal legde De Vries met de verborgen camera vast hoe Joran voorbereidingen trof om Thaise meisjes naar Nederland te halen. Althans, dit deed hij op uitnodiging van een medewerker van Peter R. de Vries.
Witteman vroeg Freek wat hij van deze actie vond. Er volgde een fraaie aanvaring, als je er tenminste van houdt hoe apen met elkaar omgaan. Bioloog Frans de Waal heeft in Chimpanseepolitiek lezenswaardig beschreven hoe apen zich tijdens onderlinge schermutselingen gedragen. Bij een eventuele herdruk kan de diss van Freek zo als illustratiemateriaal dienen.
Ver voor zijn aanval zat de cabaretier zich op te winden en zichtbaar voor te bereiden. Hij maakte primaatachtige schommelbewegingen en keek afkeurend naar zijn overbuurman. Vol misprijzen gromde hij toen Peter vertelde dat hij er niet over had gedacht om Joran daadwerkelijk een strafbaar feit te laten plegen en een onschuldig Thais meisje voor niets naar Schiphol te laten komen. ‘Dat vond ik onmenselijk’, zei De Vries,
‘Ik vind het weerzinwekkend allemaal’, begon Freek zijn aanval, hiertoe uitgenodigd door Witteman, die door leek te hebben dat Freeks nekharen overeind stonden. Opvallend was dat Freek tot dat moment voortdurend strak naar Peter R. de Vries had gekeken, maar dat hij tijdens de diss z’n blik angstig naar alle hoeken wendde, behalve naar waar zijn opponent zat. Wetenschappers noemen dit een vorm van conflictregulatie, want aankijken kan leiden tot directe fysieke agressie (zoals iedereen weet die weleens in de metro zit).
‘Het is heel erg dat Joran zoiets doet, maar om daar dan amusement van te maken dat is natuurlijk helemaal disgusting’, zei Freek, waarna hij ‘steunwervend gedrag’ vertoonde richting Witteman. Conflicten tussen apen worden vaak beslecht door de bemoeienis van derden, en coalitievorming is hierbij essentieel.
Bevangen door woede en gespeend van de relativering en humor die je van een cabaretier mag verwachten, verloor De Jonge zich vervolgens in beledigingen van kijkersgroepen en denigrerende opmerkingen over de Emmy Award van De vries. Toen hij vervolgens stelde dat de misdaadverslaggever een laffe reporter was, maar daarbij niet over de juiste informatie bleek te beschikken, sloeg het alfa mannetje De vries terug.
Kalm en met volgezogen longen diende hij het bibberende aanvallertje van repliek. Tussen volwassen mannetjes treden regelmatig fel bevochten dominantiewisselingen op. De charge van Freek leek bedoeld om Peters te hoog gestegen positie in de groep te ondermijnen, maar dit doel bereikte hij niet. Freek werd door Witteman gered met de vraag of hij een mopje wilde zingen, een vraag waar hij opgelucht giechelend op inging. Ethologen noemen dat een geritualiseerde onderdanigheidsbetuiging.