De Volkskrant, 23 februari 2011
Gisteren was het – naar een catchphrase van Monty Python – een ‘and now for something completely different’– dag. Als semiprofessioneel nieuwsconsument probeerde ik te volgen wat er speelde in allerlei uithoeken van de planeet: revoluties, aardbevingen, geweld, and for something completely different, chemiebranden, Wilders, het excuus van Huub Oosterhuis, de teloorgang van het CDA.
Ik dacht aan de vragen die de Amerikaanse communicatiewetenschapper Neil Postman (1931-2003) stelde in zijn boek Amusing ourselves to death (1985), over de geestdodende werking van de beeldbuis: ‘Hoe vaak komt het voor dat de informatie die u ’s ochtends via radio, televisie of krant hebt verkregen u ertoe brengt uw plannen voor die dag te wijzingen of iets te ondernemen dat u anders niet zou hebben gedaan of u inzicht verschaft in een probleem dat u moet oplossen?’
Postman vermoedde dat voor de meesten van ons alleen soms het weerbericht dergelijke gevolgen zal hebben. Al het andere dagelijkse nieuws bestaat volgens hem uit ‘informatie die weliswaar de nodige gespreksstof oplevert, maar niet tot enige betekenisvolle handelingen kan leiden’.
In vroeger tijden ging het transport van informatie van de ene kant van de wereld naar de andere zo snel als een paard kon draven of schip kon varen. In de loop van de 19de eeuw werd het paard vervangen door de trein, totdat op 27mei 1844 Samual Morse voor het eerste een boodschap via een telegraaf verstuurde (‘What hath God wrought’, luidde de tekst, oftewel wat God heeft geschapen).
Al een dag later nam The Baltimore Patriot als eerste krant een telegraafbericht op, over een of ander besluit van het Huis van Afgevaardigden. Binnen vijf jaar werd de wereld overspoeld door een wezenloos kolkende informatiestroom over oorlogen, epidemieën, moorden, overstromingen, aardbevingen en nog meer van het feestelijks dat God voor ons heeft geschapen; mededelingen die weinig tot niets toevoegden aan de persoonlijke levens van de lezers.
Bijna al het ‘nieuws in de actualiteit’ is amuserend tijdverdrijf. Als ik voor mezelf spreek: de afgelopen dagen heb ik mij alles bij elkaar opgeteld een paar uur van mijn leven beziggehouden met de toestand in Libië. Waarom eigenlijk? Wil ik erheen om te helpen met de revolutie? U wel? Ga ik steun bieden vanuit Nederland? Twijfel ik er door de gebeurtenissen aan op een andere politieke partij te stemmen?
And something completely different: gisterochtend vroeg werd Christchurch in Nieuw-Zeeland getroffen door een zware aardbeving. Er vielen zeker 65 doden en minstens 100 mensen zaten vast onder het puin. Schokkende beelden op de actualiteitenzenders.
Dit nieuws werd plotseling persoonlijk toen ik op twitter de berichtgeving volgde van Volkskrant-medewerker Henrico Prins, @henricoprins, die in 2009 de hectiek van de ene kant van de planeet verruilde voor de schoonheid van de andere. Op zijn blog (www.henricoprins.com) deed hij verslag van de aardbeving en toonde hij foto’s van de ravage in zijn huis (beschadigde boeken!).
Prins twitterde over het programma Tijd voor Max dat hem aanvankelijk in de uitzending Wilde hebben, maar toch koos voor Libië. Nog ontluisterender was Prins’ volgende tweet: ‘Law & Order, Without a Trace, Scrubs: 23 uur plaatselijke tijd, en de Nieuw-Zeelandse tv is gelukkig alweer klaar met de aardbeving.’
Het is een wet van Neil Postman: de amusementswaarde van nieuws vliegt voorbij.