Het Parool, 4 maart 1994
Boekrecensie: Kristien Hemmerechts: Lang geleden, Atlas, ƒ 29,90
In het eerste van de twaalf verhalen uit Lang geleden, de nieuwe bundel van Kristien Hemmerechts, zegt een moeder tegen haar dochter: “Waarom wil jij mij altijd begrijpen? Welk geheim wil jij doorgronden? Jij en ik zijn hetzelfde. Ik ben net zoveel geheim als jij.” Aan deze zinnen moest ik vaak denken bij het lezen van de bundel. Alle verhalen hebben namelijk ook iets raadselachtigs en ondoorgrondelijks. Toch heb ik de drang om de mysteries te ontrafelen niet gevoeld, want ik vind de bundel zo mooi dat het verdomme wel lijkt of ik verliefd ben. (Ik bedoel: zoals je weg kunt zijn van een vrouw, zonder haar te begrijpen.)
Ik moet eerlijk bekennen dat ik geen letter van Hemmerechts had gelezen en in al mijn arrogantie geneigd was te denken dat dat zijn redenen wel zou hebben. Mijn vooroordeel kwam voor de val: al na het eerste verhaal moest ik erkennen dat Hemmerechts een absolute literaire meesteres is. Technisch gezien is alles prima, stilistisch is het proza zelfs erg sterk en Hemmerechts bezit de gave met haar taal te bezweren en te hypnotiseren. Ik krijgniet vaak een rilling bij het lezen van literatuur, maar bij de slotalinea van het verhaal ‘In mijn hoofd’ gebeurde het toch echt: “Ik zal hem zeggen: Ik hou al van je stem, misschien hou ik ook van de rest. Ik zal mijn ogen moeten sluiten, hij is niet mooi. Op de tast zal ik zijn kleren uittrekken en zijn lichaam voelen. Als hij wil, zal ook ik naakt voor hem staan. Als hij zegt: Dit is liefde, zal ik zeggen: Ja.”
Niet alleen de taal maakt de verhalen erg bijzonder. Het is lang geleden dat ik zo geraakt werd door de thematiek en de gedurfdheid van een boek. De achterflap noemt het ‘sex’, en dat is het ook natuurlijk, maar meer nog is het een alles overheersende erotische spanning. Alle verhalen in Lang geleden staan stijf van erotiek, alles gaat om aantrekkingskracht, verlangen, passie, rivaliteit, onderwerping, genot. Er is een schrijfster die een interviewer verleidt, een actrice die zich laat gebruiken, een schoenmaker die zijn schoenen moet verlaten, er zijn vriendinnen die het verlangen ontdekken en elkaar verliezen, vrouwen die vreemd gaan (of daarover fantaseren), er is ouderliefde, kinderliefde, echtpaarliefde, hoerenliefde, sadomasoliefde, overspelliefde en wat-dies-meer-zijliefde.
Opmerkelijk dat dit proza zo eerlijk is, en dan bedoel ik niet autobiografisch-eerlijk (al legt de achterflap uit dat in het boek ‘autobiografie en pure fictie een rollenspel spelen’ — alsof dat interessant is om te weten) maar ‘over het leven – eerlijk. Hemmerechts schrijft confronterende ‘ware verhalen’ over de peilloze diepte die er schuilgaat achter sex en erotiek.
Zo bedenkt een vrouw op een bepaald moment hoe haar man haar ‘geheel volgende de bef-etiquette’ meteen na de cunnilingus zal tongzoenen, waarna zij via zijn lippen het achtergebleven sperma van haar minnaar zal proeven, en kan een andere vrouw alleen klaarkomen bij een man die zij ‘mijn hoer’ noemt en die haar meerdere speelt: “Sluit je ogen, zegt hij. Hij frunnikt aan de gesp van mijn broek. Zal ik hem helpen? Nee, ik moet het laten gebeuren. Dat is tenslotte wat ik wil. Dat er met mij iets gebeurt. Dat ik gebeurd word., Waarmee ik bedoel dat ik me overgeef, dat ik alle controle verlies. (…) Maar wat ik wil dat u ziet, is de verbluffende overgave en net vertrouwen van degene die geblinddoekt en gehandboeid zit en wacht. Alleen daar kan van liefde sprake zijn: ik hou zoveel van jou dat ik me niet verzet, wat je ook doet.”
Ook in het verhaal ‘Scherven’ wordt een vrouw door haar minnaar geregeld afgeranseld. Dit gaat volgens vast procédé: “Ze durfde zelfs geen excuses te mompelen. Er werd nooit een woord gewisseld. Concentratie, daar kwam het op aan. (…) Hooguit kermde ze soms zachtjes om aan te geven dat ze de pijn niet langer kon verdragen. Hij hield er altijd rekening mee. En daarom was het toch niet echt, dacht ze.” Aan het begin van dit verhaal ligt deze vrouw vastgebonden en geblinddoekt op een buitenechtelijk bed, terwijl er een aardbeving plaatsvindt. Ze wordt bevrijd door haar minnaar, die haar troost, haar de blinddoek weer omdoet om haar alsnog woordeloos te straffen, waarna ze een paar uur later, schijnbaar onberoerd, teruggaat naar haar gezin. Dit zijn zaken uit de fascinerende diepte, maar Hemmerechts geeft antwoorden noch oordelen, en daarom fascineren ze misschien nog meer.
Ik ben nog niet klaar met Lang geleden, dat weet ik wel. De komende weken zal ik het boek nog vaak openslaan, en als mijn omgeving me lastig valt, zal ik zeggen: stoor me niet, ik ben de liefde aan het belezen.