Vara Gids 8, 21-27 februari 2015
Op Netflix begint deze week het derde seizoen van House of Cards. Ronald Giphart, fan van de Britse én Amerikaanse versie, legt uit wat er zo goed aan is.
In onze huiskamer zat mijn moeder te huilen in een van de oranje zitzakken van de groene leefkuil. Het was halverwege de jaren 70, wansmaak regeerde de wereld. Ik sloop de trap af om te luisteren wat er aan de hand was. Het was niet de naderende echtscheiding van mijn ouders die mijn moeder in tranen had gebracht.
‘Mama had net een vergadering van Het Gewest,’ zei mijn vader, waarmee meteen alles duidelijk was. Ik wist wat dat betekende. Mijn moeder was Tweede Kamerlid en ‘Het Gewest’ had iets te maken met de Partij van de Arbeid. Het Gewest stond, voor mijn kindergevoel, hoog in de top van menselijke verschrikkingen. Er waren massaslachtingen, overstromingen en hongersnoden in Biafra, en dan kwamen de onmenselijkheden van Het Gewest.
‘Het was een zware avond voor mama; zei mijn vader zacht. ‘Ze moest een beetje knokken.’
Ook dat kwam me bekend voor.
‘Heeft ze verloren?’ fluisterde ik terug.
‘Nee, ze heeft gewonnen: antwoordde mijn vader. ‘Daarom zit ze nu te huilen.’
Ik knikte en deed of ik het begreep. Het voorval maakte indruk, want bijna veertig jaar later herinner ik me het nog. Het was in de jaren dat Joop den Uyl, ondanks tien zetels winst bij de verkiezingen, door aanhoudende schermutselingen binnen zijn eigen partij werd gepasseerd door Hans Wiegel en Dries van Agt. Politiek had, wist ik als kind in een politiek milieu, vooral niets te maken met het beter maken van de wereld en vechten voor je idealen (zoals ik mijn moeder altijd in interviews hoorde zeggen), maar met bloederige achterhoedegevechten en onzichtbare machtsverhoudingen.
Toen ik een jaar of acht ouder was en nog de ambitie had toneelschrijver te worden, zag ik in gezelschap van mijn moeder Macbeth, uitgevoerd door Het Appeltheater in Den Haag. Mijn moeder nam mij vaak mee naar de voormalige gekraakte paardentram in Scheveningen, waar bevlogen acteurs en regisseurs politiek getinte toneelstukken speelden, van Marat/Sade tot zo’n beetje alle Shakespeare-drama’s.
Macbeth laat als geen ander stuk zien hoe honger naar macht kan corrumperen. Drie heksen vertellen een Schotse generaal dat hij ooit koning van zijn land zal worden, en deze voorspelling verandert hem. En vooral zijn vrouw. Het is zijn lady die haar man aanspoort de zittende koning te vermoorden, waarbij zij zelf een kwalijke rol speelt met het bewijsmateriaal. Om ervoor te zorgen dat zijn daad niet wordt ontmaskerd, neemt Macbeth steeds gewelddadiger maatregelen, tot hij en zijn vrouw hun hand overspelen en ze beiden de dood vinden. Hoewel het stuk geschreven was rond 1606 heeft het aan kracht ruim vierhonderd jaar later nog steeds niets ingeboet. Het koningsdrama leek op de koningsdrama’s in de vaderlandse politiek (bijvoorbeeld een paar jaar later de onbarmhartige clash tussen de CDA-coryfeeën Marnix van Rij en Jaap de Hoop Scheffer, waar Nederland Balkenende aan over hield).
Toen mijn moeder te invalide raakte om nog politiek te bedrijven, verliet ze de Kamer en gingen we niet vaak meer naar toneelvoorstellingen. Er diende zich nieuwe verslavingen aan: de BBC-serie House of Cards (1990), naar een boek van de Engelse schrijver Michael Dobbs. De hoofdrol was de onnavolgbare conservatieve machtspoliticus Francis Urquhart. Het verhaal gaat dat personage is bedacht na een ontmoeting van Dobbs met Margareth Thatcher, waarna hij per se zocht naar de initialen F.U.
TEGENWOORDIG heeft Netflix de oude BBC-serie in het aanbod staan, maar toentertijd keken mijn moeder en ik House of cards ouderwets aflevering voor aflevering, week na week (leg dat eens uit aan al die boulimische binge-kijkers van tegenwoordig). En we genoten. Urquhart was het prototype van ‘een geslepen Macbethiaanse wreedaard, maar wel een aan wie het moeilijk was een hekel hebben, ondanks alle schofterigheden die hij uithaalde. Zijn pesterige catchphrase ‘You might very well think that, I couldn’t possibly comment’ werd ook bij ons een gevleugeld gezegde.
Macht is altijd cynisch en volkomen gewetenloos, en het doel van macht is het behouden van macht. Francis Urquhart en zijn al even meedogenloze vrouw hadden een machtshonger waarbij ze alle mogelijke middelen aanwendden hun heerschappij te verkrijgen en behouden. Persoonlijke zwakheden van rivalen werden genadeloos uitgespeeld, tabloids werden ingezet en zelfs geweld en moord werd niet geschuwd. House of cards was fictie, maar de ijskoude manipulaties en de machiavellistische strijd om eigenbelang waren dat niet, wist ik uit ervaring.
Na het eerste seizoen, kwamen er nog twee series (To play the king uit 1992 en The final cut uit 1995). Het personage Francis Urquhart werd gespeeld door de in 2007 overleden acteur Ian Richardson, die tijdens de opnamen zo’n weerzin tegen zijn personage begon te krijgen dat hij een derde seizoen alleen wenste te doen als Urquhart zou boeten voor zijn wandaden.
In 2013 kwam er Amerikaanse remake van de 15 jaar oude Engelse serie en de liefhebbers van weleer (voor zover nog in leven) hielden hun hart vast. Onterecht, want hoewel er enkele grote wijzigingen waren aangebracht ten opzichte van het origineel, was er aan toon en spanning niets verloren gegaan.
Kevin Spacey speelt Frank Underwood, een Democraat die aan het eind van het tweede seizoen tot President van Amerika wordt gezworen. Net als zijn Britse voorganger heeft hij de gewoonte de kijkers met een ondeugende oogopslag rechtstreeks in camera aan te spreken. Elisabeth Urquhart heet in de Amerikaanse versie Claire Underwood (gespeeld door de bevallige Robin Wright) en daarin zit een groter verschil. Claire is meer een geslepen Lady Macbeth dan haar Britse evenknie, die met een wat bottere bijl hakt.
Nu start het derde seizoen van de Amerikaanse versie, Ongetwijfeld zullen er veel verschillen en veel overeenkomsten met het origineel zijn. De Britse serie eindigt op een manier waarvoor Shakespeare zich niet zou hebben geschaamd, want uiteindelijk draait ook het huwelijk van Francis en Elisabeth uit op een interne machtsstrijd met een bloederig einde en een overwinnaar. Of dat in de versie van Frank en Claire ook het geval zal zijn, weten we pas op dertien afleveringen, maar You may might very weil think that, I couldn’t possibly comment.