De Volkskrant, 5 april 2011
Een bijkomstigheid van de rampen is dat we nu een veel beter beeld hebben van hoe Japan eruitziet. Door de verwoestingen en nucleaire problemen leeft het land veel meer dan voorheen, in mijn omgeving althans. Voor de tsunami had ik wat onbestemde voorstellingen van Tokio, Japanse schoolmeisjes, rijstvelden en gewelddadige gangsters uit de films van Takeshi Kitano. Dat is inmiddels bijgesteld. Daarnaast las ik twee weken geleden de nieuwe roman van de Vlaamse schrijver Paul Mennes (1967), een boek dat mijn idee van Japan nog veel meer aanpaste aan de werkelijkheid.
Al jaren voer ik een bescheiden eenmanscampagne om het werk van Mennes onder de aandacht te brengen van Noord-Nederlandse lezers. In Vlaanderen heeft deze schrijver van zwartvrolijke, zwaarmoedig-lichtvoetige boeken een groot publiek, maar in ons land is hij zo goed als onbekend. Hoe onterecht!
In zijn eerste romans (die ultrakorte titels dragen als Tox, Soap en Web) toonde Mennes met een overdaad aan humor afdoende aan dat de wereld geen aangename plek is. Zijn personages waren jonge mensen die zich staande moesten houden in een cynische schoneschijnwereld, vol verveling en onduidbare wreedheden. De keiharde jungle van het moderne leven. Paul Mennes’ literaire wereld werd bevolkt door Belgian-psychos in de traditie van Amerikaanse schrijvers als Bret Easton Ellis en Jay McInerney.
Het konijn op de maan, Mennes’ jongste roman, is ogenschijnlijk rustiger van toon en wordt aanmerkelijk minder verteerd door een aanstekelijke haat jegens de wereld en de mensen. Het boek speelt zich af in Japan, waar de hoofdpersoon Samuel gaat samenwonen met zijn vriendin Midori in de miljoenenstad Osaka. Midori werkt bij een theatergezelschap en Sam gaat aan de slag in de comixwinkel van Midori’s recalcitrante oom.
Dan ontdekt Sam The Pillow Book, een beroemd werk van de 11de-eeuwse Japanse hofdame Sei Shonagon. Deze vrouw kreeg van een keizerin pen en papier om haar indrukken van het leven aan het hof te noteren. Samuel is diep onder de indruk: dit is geen boek, dit is een blog! ‘Sei Shonagon heeft zitten bloggen avant la lettre in de schimmige wereld van het keizerlijk paleis.’
In navolging van The Pillow Book laat Mennes zijn hoofdpersoon tien eeuwen later ook lijstjes aanleggen over de Japanse samenleving. Dat niemand telefoneert in de metro. Dat Space Ram, noedels voor astronauten, erg lekker is. Dat nieuwslezers buigen naar de kijkers bij het begin en einde van een journaal. Dat curry-limonade zeer smakelijk is. Dat er roomijs wordt verkocht met smaken als groene thee, sla of witte peper.
Mennes weet mij nog steeds luidop aan het schateren te krijgen. Hilarisch zijn zijn uiteenzettingen over Engelse teksten op Japanse T-shirts; mijn vingers jeuken om de clou hiervan over te nemen, wat ik niet zal doen voor wie het boek nog gaat lezen. Zeer verhelderend zijn de beschrijvingen van de Japanse cultuur, de sociale omgangsvormen en de plek die Sam als buitenstaander inneemt. Dit is een ander Japan dan onze clichébeelden en vooroordelen. Het konijn op de maan bekijkt het land door de ogen van een westerling, op een manier die mij meer leerde dan alle recente nieuwsitems, rampreportages en sfeerbeelden. Ik open mijn voordeur en schal over het land: ‘Lees Paul Mennes!’