Jelka van Houten

Vara Gids 2, 11-17 januari 2020

Jelka van Houten wilde geen actrice worden maar werd het toch. ‘Alle hysterie die ik in mij had, kon ik met spelen en optreden kwijt.’

Je speelt in De verleiders female, een toneelvoorstelling die onder andere over het feminisme gaat. Kwam je zelf ook uit een vrijgevochten milieu? Ik ben opgegroeid in het bos van Amelisweerd in Bunnik, tussen de vogeltjes en de bomen. Ik zat aanvankelijk op een zo’n zelfdoeschool met een schoolhond en een biologieleraar die blowde in de klas. Mijn eigen afkomst was niet zo vrijgevochten, eerder ongrijpbaar.

Ik begreep dat je aanvankelijk kunstenares wilde worden… Ja, als kind was ik sowieso een heel erge knutselaar. Wij woonden in een bos en daar was altijd iets te doen. We hadden een buurman die vroeger timmerman was geweest, en dat was echt mijn maatje. In zijn garage leerde ik boren en zagen. Later bouwde ik tafels en stoelen met hem, dus zo kwam ik op het idee om naar de kunstacademie te gaan. Nou, dat was niet per se een groot succes, want ik kreeg het al snel aan de stok met mijn leraren. Ik dacht: dit zijn mensen die ooit zelf iets hebben gemaakt, maar nu nooit meer iets maken en mij gaan vertellen wat ik fout doe. Ik bleek er te opstandig voor. Volgens mijn docenten maakte ik veel te gezellige dingen, dus niet donker en mysterieus genoeg. Ooit maakte ik een erg leuke vissenkomtafel waardoorheen allemaal vissen zwommen. Die werd dus afgekeurd. Uit balorigheid dacht ik: dan ga ik nu eens doen wat ze van mij verwachten, waarna ik een bruine en een zwarte stift heb gepakt en daarmee ben gaan krassen. Het resultaat was dat ik er volgens hen enorm op vooruit was gegaan. ‘Ik heb gewoon precies gemaakt wat jullie wilden, zie je dat dan niet? Godverdomme, wat is dit voor school?’ riep ik tegen een docent. Nou ja, dat waren dus mijn laatste woorden. Ik wilde op hoge poten weglopen, en stormde naar de lift, maar die bleef hangen. Moest de man die ik net had uitgefoeterd mij bevrijden.

Daarna deed je de filmacademie, met als specialisatie art direction, het aankleden van sets. Dat zat een beetje in dezelfde richting. Ja, die opleiding zat er net, ik was een van de eerste studenten. Volgens mij was ik de slechtste student ooit. Ik hoorde dat ze er nog steeds een bouwwerk van mij hebben staan, een maquette van een set, gemaakt van lego. Dat leek me heel praktisch, maar op de academie dachten ze er anders over. Ze hebben hem bewaard om aan nieuwe studenten te kunnen laten zien: kijk jongens, zo moet het dus niet. Ik vond de opleiding overigens echt een feest, maar meer vanwege de gezelligheid en de saamhorigheid.

Was je toen al feminist? Natuurlijk ben ik altijd voor gelijke rechten voor vrouwen geweest, maar ik besefte niet wat dat inhield. Ik was toen niet politiek bewust, nu wel. Vroeger als ik moest stemmen belde ik iemand met de vraag wat ik moest invullen.

Was het je droom om zelf te acteren en spelen? Helemaal niet! Op de filmacademie heb ik een keer op verzoek in een Telefilm gespeeld, Liefje heette die, echt een rampenproductie. Een film over incest, ik moest iemand vermoorden met een bijl. Op de set heb ik alleen maar huilend rondgelopen.

Waarom ben je later dan toch in die wereld verzeild geraakt? Omdat ik een agent een keer vertelde dat ik het zingen heel erg miste. Een paar weken later belde hij me met de vraag of ik auditie wilde doen voor Turks fruit, de musical. In eerste instantie wilde ik dat helemaal niet, want ik was heel preuts. Ik vond dat gedoe met seks heel gênant, het woord zelf sprak ik nog niet eens uit. Verder vond ik het ook een belachelijk idee om ‘Maak me geen kindje’ in een hoge c te zingen. Ik ging zonder ambities naar die auditie, en daar gebeurde echt iets. Het was een memorabel moment. Ik ben nooit zo zeker van en over mezelf, maar toen ik na die auditie naar buiten stapte wist ik: dit gaat gebeuren. En het gebeurde ook. Ik heb uiteindelijk die voorstelling 350 keer gespeeld.

Je zei dat je preuts was. Ontmoette je ook Jan Wolkers? Oh my god, Jan Wolkers. Ik word altijd blij als ik zijn naam hoor. Meteen werd ik verliefd op hem. De eerste keer dat ik hem zag, was ik heel zenuwachtig, want ik had niet al z’n boeken gelezen. Ik had Indische kers-zaadjes voor hem meegenomen. Hij zei: dat ik nog een keer van een vrouw zaad mag ontvangen. Het was gelijk aan tussen ons, meteen dikke liefde.

Zag hij een Olga in jou (de hoofdpersoon van de roman, red.)? Ja, dat was het wel echt. En hoewel ik dus best preuts was, kon ik van hem heel veel hebben, ik weet ook niet waarom. Op een gegeven moment wilde hij dat ik auditie ging doen voor de verfilming van zijn Boekenweekgeschenk Zomerhitte. Belde hij mij op. Moest je jezelf ook vingeren bij de auditie, vroeg hij. Nee Jan, dat hoefde niet. Dat is een heel erg belangrijke scene. En je hebt heel goede heupen. Dank Jan! Ja, I love him. Ik heb ooit nog eens een liefdesliedje voor hem geschreven.

Hoe ging het na Turks fruit? Je bent in meerdere musicals gaan spelen… Ja, maar ik was niet echt een musical-mens. Daar ben ik ingerold omdat ik kan zingen. Ik heb nooit van die grote Joop van den Ende-producties gedaan, puur omdat ik niet kan dansen. Daarbij zijn dat soort musicals altijd heel erg vast gepind, en daar ben ik echt niet de persoon voor. Ik was een beetje bang dat ik een musicalstempel opgeplakt zou krijgen.

Maar Turks fruit, de musical veranderde wel alles… Toen is het niet meer gestopt. Vond ik ook heel fijn, want alles viel op zijn plek. Alle hysterie die ik in mij had, kon ik met spelen en optreden kwijt, ik werd een veel rustiger mens. Daarvoor was ik voor heel veel dingen gevoelig.

Je hebt nu een enorme lijst producties, films en series op je naam staan. Toen ik jou googelde gingen echter de eerste tien artikelen niet over jouw werk, maar over jouw privéleven. Oh echt? Ik lees die artikelen niet. Ik heb het liever gewoon over mijn werk, want wie zit er nou op het zoveelste verhaal van Jelka van Houten te wachten? Ik ben inderdaad gescheiden in 2016. Ik was altijd heel erg van het doorzetten, alle sokken gaan op een gegeven moment stinken. Nog steeds heb ik dat. Als vrienden van mij uit elkaar gaan, denk ik: neeehee niet jullie, jullie kunnen daar nog wel doorheen. Mijn ex en ik waren heel jong nog toen we wat kregen. Na verloop van tijd kwam ik erachter dat we niet wezenlijk bij elkaar pasten en dus was het beter om te stoppen. Wij stonden heel anders in het leven, op een gegeven moment merkte ik dat ik ging denken op een manier die helemaal niet bij mij hoorde.

Wat vind je ervan dat jouw persoonlijke zaken zo publiekelijk worden besproken? Dat is ingewikkeld. Ik ben een open iemand, wil antwoord geven als mensen mij iets vragen. Het is niet fijn om in een gesprek een muur op te moeten trekken met onderwerpen waarover ik niet wil spreken. Dat voelt niet goed. Ik ben niet bang om iets lelijks over mij zelf te laten zien. Zo vond ik het lang moeilijk om applaus te nemen na een voorstelling. Dan stond ik een beetje afgewend van de zaal. Later zei iemand: je beledigt daar mensen mee. Die hebben een geweldige avond gehad en willen jou daarvoor bedanken. Dat misgun je ze. Inmiddels sta ik altijd heel blij lof in ontvangst te nemen. Dat is een les: je moet jezelf goed genoeg vinden om applaus te krijgen. Ik heb in therapie geleerd hoe ik mij kan hechten. Ik heb geleerd wat voor mij is en wat voor een ander.

De tv-serie Jeuk, die helaas is gestopt, vond ik echt briljant… Zo ontzettend jammer dat die serie is gestopt, ik had het zo nog tien jaar kunnen doen.

Het was zo goed dat die serie laveerde tussen ‘echt’ en ‘niet echt’. Peter Heerschop (een van de hoofdrolspelers, red.) vertelde me eens dat mensen in het café naar hem toe komen en hem dan een lul vinden omdat hij in de serie een lul speelt. Terwijl Peter in het echt zo’n ontzettend aardige man is! Hij is zooo lief, zo betrokken.

Jij speelde in Jeuk Jelka van Houten. Lijkt die Jelka op de Jelka in het echt? Ja, ik lijk meer op haar dan Peter op Peter lijkt, al ben ik niet zo vergevingsgezind als in die serie. Die Jelka pikt toch wel heel erg veel van de dingen die Thomas Acda uithaalt.

Onlangs zei je in een interview dat je een overblijfkind was, dus vaak met een broodtrommeltje ’s middags op school bleef omdat je moeder werkte. Ja, dat was een smetwoord. En toen ik zelf mijn kinderen soms niet zag omdat ik aan het werk was, kreeg ik daarover een enorm schuldgevoel. Dat heb ik jarenlang gehad. Maar inmiddels weet ik dat ik dat beeld niet wil overdragen aan nog een generatie.

Heeft De verleiders female, het stuk waarin je nu speelt, daarmee te maken? Nee, dat besef had ik daarvoor ook al. Ik zeg de hele tijd tegen mijn kinderen: werken is heel leuk, jullie zijn belangrijk, werk is ook belangrijk. Onlangs was er het nieuws dat we Nederland toch weer zijn gezakt op de ranglijst als het gaat om vrouwengelijkheid. Mensen dachten een aantal jaar geleden dat emancipatie klaar was. Nou, niet dus.

Inmiddels ben je gescheiden, je hebt kinderen, en een nieuwe relatie, die ook weer breed wordt uitgemeten in de pers. Ga je het dan nu allemaal anders aanpakken? Daar heb je eigenlijk geen grip op, het gaat erom of je het accepteert dat het zo is. Ik ben mezelf wel tegen gekomen, de afgelopen jaren. Mij zijn ook dingen verweten. De bedoeling is dat kinderen verder komen dan hun ouders. Als dat zou lukken, ben ik daar erg blij mee. Mijn kinderen zijn voor mij een megaspiegel en dat vind ik te gek. Ik heb meer van hen geleerd dan zij van mij.

Laten we naar het nu gaan. Je bent tegenwoordig activistisch… Ja, dat was ik eigenlijk altijd al, maar vroeger had ik nooit genoeg kennis. Nu ken ik alle feiten en sla ik graag met mijn vuist op tafel. Ik besef inmiddels beter wat het inhoudt om feminist te zijn. Dat woord is een vloek, er zit een stigma op. In De verleiders female vragen we bij elke voorstelling: wie van de mannen voelt zich feminist? Vaak is er maar één man die z’n vinger opsteekt en daar houden we dan ook gelijk heel erg van. Dan vragen we wie er voor de gelijke rechten voor mannen en vrouwen is. Steken ze allemaal hun hand op. Terwijl dat dus feminisme is! Voilà, hebben we het hele fuckin’ probleem bij de kladden.

Wat is het hele fuckin’ probleem? Dat we nog erg in de jaren 50 zitten. Het punt is gekomen dat mannen zich moeten uitspreken als feminist. Vrouwen die zich uitspreken voor gelijke rechten, worden gezien als schreeuwende wijven. Wij feministen krijgen toch een lading poep over ons heen. Het probleem is het systeem, ik ben helemaal niet tegen mannen. Er zit heel veel verwarring tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid. Er is bijvoorbeeld het idee dat een man in een relatie meer zou moeten verdienen dan zijn vrouw. Laatst scheidde een vriend van mij, hij voelde zich ontmand omdat zijn vrouw meer verdiende. Hij was ‘het huismannetje’ en dat stak hem. Nu, na zijn scheiding, denkt hij: fok, ik was eigenlijk dolgelukkig als huisman.

Wat zouden mannen kunnen doen? Spreek je uit! Zeg het op je werk. Communiceer met elkaar. Vraag eens bij het koffiezetapparaat aan een vrouwelijke collega hoeveel zij eigenlijk verdient. Wij vonden eigenlijk dat de mannelijke acteurs uit de oorspronkelijke Verleiders zelf dit stuk hadden moeten opvoeren, dat had veel meer effect gehad. Dan trek je al die boze witte mannen naar de zaal en zeg je als mannelijk rolmodel hoe het zit. Nu zijn we weer die opgewonden feministen. En toch krijgen we veel mannen op het eind van de voorstelling op de banken, roepend: ik ben ook feminist! Dat is geweldig. Dat is wat ik wil meegeven: mannen, spreek je uit en noem jezelf feminist!

Krijgen jullie vrouwelijke Verleiders dan ook evenveel betaald als de mannelijke? Ha! Nou, dat is nog wel een gesprekje geweest, ja. Uiteindelijk krijgen wij na best wat worstelen inmiddels hetzelfde als waarmee zij ooit zijn begonnen. Er is progressie.

CV

Jelka van Houten (Culemborg, 1 september 1978) is actrice, zangeres en toneelspeelster. Met haar zus, de actrice Carice van Houten, groeide ze op in Bunnik. Na mislukte studies Kunstacademie en Communicatie studeerde ze af aan de Filmacademie, in het onderdeel art direction. Van Houten brak door als musicalster in de musical Turks fruit, naar de roman van Jan Wolkers. Ze speelde in vele musicals, tv-series, korte films en speelfilms. Van 2014 tot 2018 speelde ze een hoofdrol in de tv-serie Jeuk, als vriendin van Thomas Acda. Jelka van Houten heeft een bedrijfje dat sieraden maakt. Ze is moeder van twee kinderen (5 en 10 jaar) en heeft een relatie met cabaretier Henry van Loon.

TV

De beste serie van dit moment vind ik The Crown. De eerste twee seizoenen waren geweldig en ook het derde is weer smullen, mede dankzij de fantastische acteurs. Qua muziek heb ik een enorme voorkeur voor country, jazz en soul. Mijn favoriete radioprogramma is De staat van Stasse (op NPO Radio 2), vooral vanwege de eigenzinnige blik van Stefan Stasse op de afgelopen dag en vanwege de ruimte die er is voor mooie persoonlijke verhalen van luisteraars. Verder staat vaak NPO Radio 5 aan. Lekker, al die ouwe liedjes.