De Volkskrant, 14 mei 2009
Opwinding over en keiharde realiteit in nieuwe Vlaamse roman. Beter dan film?
Er waait een opgewonden bries door mijn kennissenkring: de roman Wij van het Vlaamse schrijversduo Elvis Peeters en Nicole van Bael. Eindelijk weer eens een boek dat felle discussies ontlokt over opgroeiende jeugd, toenemend geweld, invloed van de media en de betekenis van kunst. NRC vond het boek ‘misselijkmakend’, maar de Volkskrant en Het Parool gaven het 5 sterren. De Morgen sprak zelfs van ‘de beste Vlaamse roman van 2009’.
Opvallend, want Wij is geen psychologisch verantwoorde veilige literatureluur, maar een zeer expliciete roman met vele extreme scènes. Een groep van acht jongens en meisjes zoekt uit verveling de grenzen van het toelaatbare.
Er worden heftige seksuele experimenten gedaan en geweldsdelicten gepleegd, zonder enig schuldgevoel. Zo stellen de meisjes van de groep zich op bij een viaduct om hun opengesperde geslachtsdelen te tonen aan voorbijrazende automobilisten, waarna hun vriendjes de fatale ongelukken filmen die dit tot gevolg heeft, filmpjes die uiteraard op YouTube komen.
Wij is een even broeierig als afgemeten sprookje over de amorele ‘jeugd van tegenwoordig’, die het eeuwig fout doet en zich niet houdt aan de normen van opvoeders. Opvallend is ook dat de meisjes zich even verdorven gedragen als de jongens.
Mij deed de roman denken aan de Franse film Baise moi (2000) van de vrouwelijke filmmakers Virginie Despentes en Coralie Trinh Thi. Net als Wij is deze film een felrealistisch sprookje, een angstbeeld, de verbeelding van het archetype van de onaangepaste jeugd.
Ook Baise moi gaat over seks en geweld, waarbij het perspectief voor de verandering eens niet ligt bij opgefokte mannelijke standjes (die we al zo vaak zien in films), maar bij twee meisjes genaamd Nadine en Manu. Personages die, als ze tien jaar later in Vlaanderen waren geboren, zo hadden gepast in de roman van Elvis Peeters.
Net als Thelma en Louise – uit de gelijknamige roadmovie – vluchten zij moordend door het land, maar waar de Amerikaanse vrouwen weldegelijk schuldgevoel en empathie hebben, putten Nadine en Manu juist plezier uit het toedienen van geweld. Ze kicken erop mensen overhoop te schieten; hoe zinlozer de aanleiding, hoe beter. Daarnaast zijn ze geobsedeerd door seks, en dan geen liefdeserotiek, maar het gevoelloze hamerwerk.
De maaksters hebben ervoor gekozen dit geneuk expliciet in beeld te brengen, wat de film het predicaat pornografisch opleverde, hoewel de rauwe parade bonkende geslachtsdelen niet bepaald lustopwekkend uitpakte. Wat de erecties en opengesperde vulva’s wel deden: afleiden.
Als kijker verloor ik mijn aandacht voor de eventuele boodschap en de moraal van het moraalloze, omdat ik toch gefascineerd was door de zich blootgevende acteurs.
Wat dat betreft heeft literatuur het makkelijker. Het expliciete van Wij verbeeldt de realiteit kernachtiger dan vergelijkbare scènes uit een vergelijkbare film. Maar… oordeelt u vooral zelf.