De Volkskrant, 15 maart 2012
Daar zullen ze bij het CPNB toch even wakker van hebben gelegen: volgens cabaretière Hester Macrander is het thema van de Boekenweek zo fout als het maar kan (dit beweerde zij gisteren op de opiniepagina van de Volkskrant). Hoezo ‘vriendschap en andere ongemakken’? Vriendschap is juist iets heel moois en heeft met ongemakken weinig te maken! Verbolgen voegt ze eraantoe dat ‘sterven zoals je hebt geleefd’ een veel beter thema voor de Boekenweek zou zijn geweest (‘hierbij alvast gelanceerd voor volgend jaar!’), waarbij ze eraan voorbijgaat dat dit onderwerp een paar jaar geleden al door het CPNB was gekozen (maar goed, we hoeven van een cabaretière niet te verwachten dat ze ieder jaar een boek koopt). Vervolgens krijgt de bedenker van het Boekenweekthema nog een stevige persoonlijke veeg van Macrander: ‘Je sterft eenzaam en alleen, zoals de bedenker van ‘vriendschap en andere ongemakken’, of met vrienden aan je bed, zoals ik. ‘Je moet het maar over een jou onbekend iemand of jezelf durven beweren.
Mij deed het thema van deze Boekenweek denken aan een bijna vergeten gebeurtenis in de Nederlandse literatuur, die zich afspeelde in de begin jaren twintig van de vorige eeuw. Hoofdpersonen waren Hendrik de Vries (1896-1989), een romantisch dichter en schilder uit Groningen, en Jan Jacob Slauerhoff (1898-1936), een romantisch dichter en latere scheepsarts uit Leeuwarden.
Hendrik en Jan deelden hun liefde voor poëzie en literatuur, waarbij de afstand tussen Leeuwarden en Groningen destijds voor hun vriendschap een obstakel was. Soms maakten de jeugdige kameraden per brief de afspraak elkaar op een bepaald tijdstip tegemoet te fietsen op de Friese Straatweg, die Leeuwarden en Groningen met elkaar verbindt. Precies in het midden zouden de vrienden elkaar ontmoeten, om aldaar een beetje in het gras te liggen en te doen wat literaire bloedbroeders doen: mijmeren over de romantische motieven die hun verwantschap versterkten (hun dromen, schrikbeelden en puberale ondergangsvisioenen).
En zo vertrokken de jongemannen op een dag tegelijkertijd van huis. Hendrik verliet Groningen en Jan Leeuwarden, om elkaar monter en verwachtingsvol tegemoet te rijden. De beide vrienden gingen onderweg echter zo op in hun verheven gedachten dat ze elkaar halverwege de rit passeerden zonder elkaar op te merken. Een mooi beeld. Een uur of wat later zag Hendrik de Oldenhove in Leeuwarden opdoemen, terwijl op hetzelfde moment Jan de Martinitoren in het zicht kreeg.
Het was overigens niet de eerste keer dat zoiets in de literatuur gebeurde. Een jaar of dertig ervoor liepen Frederik van Eeden en Lodewijk van Deyssel elkaar regelmatig over de hei tegemoet vanuit hun woonplaatsen Laren en Baarn. Net als een eeuw ervoor bij hun Britse collega-dichters van de bevriende ‘Lake Poets’ (Wordsworth, Coleridge) vormden voor Van Deijssel en Van Eeden de uitgave van schoeisel zo’n beetje de grootste kostenpost van hun huishouden. Hun wandelingen naar elkaar toe duurden vaak uren, waarbij het ook bij hen voorkwam dat zij – in diepe dichterlijke gedachten verzonken – straal langs elkaar liepen. De ongemakken van literaire vriendschappen. Wat een mooi thema.