Radiokoks

Verscheen op 11 oktober 2008 in Volkskrant Magazine

In een oud AVRO-kookboek zijn opvallend veel gerechten naar de omroep vernoemd.

Bij een antiquaar vond ik het A.V.R.O.-kookboek 2e deel, een gebonden werk met een fraai blauw omslag. Op het titelblad stond in een ouderwets handschrift de opdracht: ‘Voor Moe, op St.-Nicolaas 1929 van Harm en Tiny.’ Mij vervult het met een doorleefd gevoel van eeuwigheid dat het boekje dat nu op mijn keukenblad ligt, tijdens een sinterklaasavond in een onbekende Nederlandse huiskamer is gegeven aan een moeder des huizes. Het roept allerlei vragen bij me op. Was Moe blij met haar cadeau? Heeft ze er in de jaren daarna veel uit gekookt? Verheugden Harm en Tiny zich op de maaltijd als ze hun oude moesje gingen bezoeken? Waarom hebben de erven van Moe het boek naar het asiel gebracht en niet zelf gehouden?

Het A.V.R.O.-kookboek 2e deel is samengesteld door de destijds zeer populaire radiokok P.J. Kers jr., die in 1929 nog voor de liberale Algemeene Vereeniging Radio Omroep werkte, maar een jaar later een veelbesproken transfer maakte naar de socialistische Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs. Je kunt je afvragen wat er leuk was om te luisteren naar pruttelgeluiden uit de keuken en iemand die er met een knijpstemmetje commentaar bij gaf, maar in die jaren waren radiokoks een net zo groot fenomeen als tegenwoordig hun achterneefjes van de televisie. Ze waren zo populair dat er speciale kookboeken op de markt werden gebracht, die gigantische oplagen haalden voor die tijd. Van het eerste deel van het A.V.R.O.-kookboek werden er achttienduizend verkocht, van het tweede deel negenduizend (wie meer over dit onderwerp wil weten leze Koks & Keukenmeiden (2006) van Johannes van Dam en Joop Witteveen).

P.J. Kers jr. noemde zich ‘radiodocent’ en zijn praatjes voor den draadlooze omroep heetten dan ook kookcursussen. Kers gaf les in het ‘coupeeren van een Reerug’, de ‘verdeeling van warme en koude gerechten van eieren’ en het ‘decoreeren van vla’. Een hedendaagse lezer – en zo durf ik me best te noemen – verbaast zich zowel over de rijkheid van gerechten als over de gedateerde indruk. Moe en haar tijdgenoten aten nog filosoof, kalfsniertjes met kerrierijst, panvisch, gesuikerde omelet met gember en ontelbaar veel puddingen, vla’s en gortgerechten.

Ook opvallend is dat veel gerechten naar de omroep zijn vernoemd: de A.V.R.O.-schnitz (een broodje met haring, ham, eieren en rode biet), pudding 128000 (het gironummer van de omroep) en speciale A.V.R.O.-sinaasappelen. Dat zijn halve uitgeholde vruchten waarvan het vlees en het vocht aan de kook is gebracht met suiker en citroensap, en vervolgens met gelatine is opgestijfd en met room afgemaakt. Aan de vlekken in mijn boek te zien, heeft Moe dit gerecht morsend van enthousiasme klaargemaakt.