De Volkskrant, 21 januari 2011
Ergens bij een verhuizing is het kwijtgeraakt: een groot fotoboek genaamd Fifty Years Time Life Magazine. Als kind kende ik dat boek uit mijn hoofd. Wat ik wist en weet van de wereld is voor een groot deel ingekleurd door de ontroerende, mooie en schokkende zwart-witfoto’s uit verre tijden. Beroemdheden, wereldleiders, sporthelden, maar ook veel leed en vervlogen actualiteit.
Het fotomodelletje dat vredig leek te slapen op het dak van een oldtimer die geparkeerd stond voor de wolkenkrabber waar ze vanaf was gesprongen. De Vietcong-gevangene die van een Saigonese politiechef een pistool tegen zijn slaap kreeg. Deze foto was genomen terwijl de politieman de trekker overhaalde. Volgens het bijschrift zou de politieman niet lang daarna zelf ook zijn vermoord, herinner ik me, maar Google leert dat dit niet klopt: generaal Nguyen Ngoc Loan emigreerde 7 jaar na de gefotografeerde executie naar Amerika, waar hij een pizzarestaurant begon.
Het meest schokkend in het boek van Time Life was het beeld van een boeddhistische man die zichzelf levend verbrandde. Hoewel de foto zwart-wit was gloeide de-man onstuimig in de wilde vlammen. Het bijschrift ben ik vergeten, maar ook deze foto is met één zoekterm te vinden. Saigon, 11 juni 1963. Een monnik genaamd Thích Quang Duc protesteert tegen het anti-boeddhistische regime. Uiteindelijk zouden zeven monniken zichzelf verbranden uit verzet tegen de onderdrukking. Op een andere foto uit deze serie staat een politieagent te kijken naar een brandende boeddhist, terwijl hij een aansteker zoekt om een vuurtje voor zijn sigaret.
Zelfimmolatie, een letterlijke vertaling van het Engelse self-immolation, is zelfmoord voor een goede zaak, meestal door vuur, Quang Ouc kreeg veel navolgers. In 1965 stak de toen 82-jarige vredesactiviste Alice Herz zichzelf in brand om aandacht te vragen voor de Vietnamoorlog. Na Vietnam werd de Sovjetinvasie in Tsjecho-Slowakije populair onder autopyromanen, een vuurtje dat werd aangewakkerd door de student Jan Palach, die zich in 1969 op een plein in Praag het leven benam.
Wikipedia geeft een lijst van maar liefst 53 zelfbranders sinds 1963. Onderaan staat de 26-jarige groenteverkoper Mohamed Bouazizi uit Tunesië, die zich eind vorig jaar in de fik stak uit protest tegen de corruptie van zijn land. Zijn daad kreeg al verscheidene zogenoemde copycats, mensen die zijn actie imiteerden. In Algerije overgoten twee mannen zich met benzine en dinsdag was er een 16-jarige scholier die zichzelf aanstak op zijn school in Marseille.
In zijn boek The Tipping Point vertelt schrijver Malcolm Gladweil over een opmerkelijke zelfmoordgolf in Micronesië, een eilandengroep in de Grote Oceaan. In de jaren 70 en 80 kwam zelfmoord onder jongeren daar tien keer zo vaak voor als elders. Gladwell laat overtuigend zien dat dit gedrag lijkt op de verspreiding van griep of mazelen. Een paar voorlopers verspreiden de golf. Waar de ene dramatisch ingestelde geest als geromantiseerd gedrag gaat roken, zal de andere – met slechte voorbeelden voorhanden – zichzelf in brand steken.
Ik lees het bericht over de jongen in Marseille. Mijn emotie is nog steeds dezelfde als die ik had toen ik twaalf was en keek naar de foto van Thích Quang Duc. Zelfmoord kan ik me onder bepaalde omstandigheden voorstellen, maar een zelfgekozen dood die zo gruwelijk pijnlijk is? 16 jaar. Och arme.