Het geheim van De Nachtwacht
Het geheim van de Meester
Schrijver: Marc Pos
Voorwoord: Ronald Giphart
In Het Geheim van De Nachtwacht neemt auteur en programmamaker Marc Pos je mee op een waanzinnig avontuur: de reconstructie van De Nachtwacht. Voor het tv-programma Het Geheim van de Meester werden eerder al dertig kunstwerken gereconstrueerd. Alle opgedane kennis en ervaring worden nu ingezet voor de reconstructie van De Nachtwacht, letterlijk en figuurlijk een van de grootste meesterwerken ter wereld.
Het team, bestaande uit Lisa Wiersma, Michel van de Laar, Thijs Hagendijk en Joris Dik, staat voor een ongelofelijke uitdaging. Tijdens het proces wordt pas duidelijk hoe omvangrijk dit project is: er is extra hulp nodig bij het schilderen en het team stuit op problemen met de onderschildering. We volgen het team tijdens hun zoektocht die uiteindelijk leidt tot een reconstructie waarmee het niet alleen in de voetsporen van Rembrandt treedt, maar ook het geheim van De Nachtwacht voor het publiek ontrafelt.
Lees hier het voorwoord van Ronald Giphart:
Woord vooraf
In de herfst van het jaar 2021 was het Rijksmuseum in Amsterdam het decor van een bijzondere mise-en-scène. Terwijl buiten de wind langs de hoge gebrandschilderde ramen van het majestueuze museum blies, stonden binnen – in een imposante ruimte genaamd de Voorhal – een schilder, een restaurator, een materiaaldeskundige, een wetenschapshistoricus en een museumdirecteur gebroederlijk naast elkaar. Ingetogen hadden zij zich opgesteld bij een enorm schilderij dat nog heerlijk geurde van honderden liters verse verf. Minutenlang bewonderde het gezelschap het fraai uit[1]gelichte doek in stilte.
Op de cameraregistratie die van dit moment werd gemaakt – de ontknoping van het nieuwe seizoen van de tv-serie Het Geheim van de Meester – oogden de vijf zelfs enigszins geïmponeerd, maar in werkelijkheid was de situatie anders dan de televisiebeelden later deden vermoeden.
Hoewel het leek alsof de hoofdrolspelers zich in alle rust vergaapten aan het overweldigende kunstwerk, werden zij in werkelijkheid omringd door cameralieden, kabelsjouwers, grippers, gaffers, productiemedewerkers, suppoosten, redacteuren, omroep- en zenderbazen, een opnameleider, een producent en enkele andere jubelende genodigden. Twee mensen bedienden een metershoge verrijdbare kraan waaraan een camera hing, her en der stonden lichtbakken verdekt opgesteld, in een hoek werden door medewerkers flûtes met bubbelwijn ingeschonken, want er heerste een uitgelaten stemming.
Al met al een levendig tableau, dat verrassend genoeg qua sfeer wel iets weg had van het eeuwenoude schilderij dat het gezelschap die avond bij elkaar had gebracht: een doek met de nogal lange titel Officieren en andere schutters van wijk II in Amsterdam, onder leiding van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch. Oftewel ‘De Nachtwacht’, het beroemdste Nederlandse kunstwerk aller tijden. Had Rembrandt van Rijn heden ten dage geleefd, dan had hij van dit vrolijke samenzijn in het Rijksmuseum een net zo bezield en levensecht tafereel kunnen schilderen als het tot de verbeelding sprekende groepsportret dat hij in 1642 op bestelling had geleverd aan het Amsterdamse Schuttersgilde.
Het boek dat u nu in handen heeft, is een verslag van een waanzinnig project dat in februari 2021 van start ging. Na dertig vaderlandse en internationale schilderijen te hebben nageschilderd was het illustere team van HGVDM klaar voor de grootste uitdaging in de geschiedenis van het inmiddels internationaal gelauwerde tv-programma: de gedetailleerde en historisch verantwoorde reconstructie van Rembrandts bekendste schilderij. Wat een voornemen! Wat een lef!
Als tijdelijk atelier gunde het Rijksmuseum, waar De Nachtwacht sinds 1885 hangt, de ploeg van HGVDM de meest ideale werkplek denkbaar: pal tegenover het originele doek van Rembrandt, oog in oog met het meesterwerk zelf.
Daar konden Lisa Wiersma, Michel van de Laar, Joris Dik en Thijs Hagendijk aan de slag met de bijna onmogelijke opdracht die zij zichzelf en de rest van hun team hadden gegeven. Zou het lukken om het schilderij – 17,1 vierkante meter groot – natuurgetrouw met oude technieken te reconstrueren? Welkom in de wereld van weeftechnieken, doodverf, onderschildering, druipende impasto’s, uit-oliën en luisjes die vermalen worden om hun kleur.
Zeer handig bij deze moeilijke zoektocht waren de data van de zogenoemde ‘Operatie Nachtwacht’, de restauratie van het origineel, die in 2019 was begonnen. Met alle mogelijke wetenschappelijke technieken werd het doek millimeter voor millimeter gescand, bekeken, geanalyseerd en onderzocht, wat een grote berg nuttige gegevens opleverde waarmee het team van HGVDM verder aan de slag kon.
In de loop der eeuwen heeft Rembrandts schuttersstuk (zijn enige) veel moeten doorstaan. Niet alleen was er de natuurlijke veroudering van verf, pigment, spanlinnen en vernislagen, ook waren er vele goedbedoelde restauraties en al dan niet moedwillige beschadigingen. Er werden repen van het schilderij afgesneden, er viel een hamer door het doek, iemand ging het kunstwerk te lijf met een schoenmakersmes en een ander tot twaalf keer toe met een stanleymes, er werd zuur overheen gegooid en in de oorlog rolde men het op zodat het veilig kon worden opgeborgen in een Limburgse grot. Al deze littekens en kleine gebreken hebben niets afgedaan aan de zeggingskracht, de magie van de beeltenis, de overrompelende betovering waarmee De Nachtwacht al 380 jaar toeschouwers in vervoering brengt.
Nu wil ik in dit woord vooraf niet plotspoilen of op de hoofdstukken in dit boek vooruitlopen, maar ik kan uit eigen constatering melden dat de fenomenale reconstructie van Lisa, Michel, Joris, Thijs en alle anderen die hun ziel en zaligheid in dit project hebben gestoken, een vergelijkbare overrompeling veroorzaakt.
Eind.
Inhoud
- Woord vooraf – Ronald Giphart
- Inleiding – Marc Pos
- Kennismaking met Rembrandt
- IN GESPREK MET LISA
- In de voetsporen van Rembrandt
- Een reconstructie
- IN GESPREK MET THIJS
- Wat je ziet als je naar De Nachtwacht kijkt
- IN GESPREK MET JORIS
- Wie staan er op De Nachtwacht?
- Het bewogen leven van een schilderij
- IN GESPREK MET MICHEL
- IN GESPREK MET TACO DIBBITS
- De onthulling
- Begrippenlijst
- Terugkijkend – Marc Pos
- Bronnen
- Verantwoording herkomst afbeeldingen
- Fotoverantwoording
- Dankwoord
Colofon
© 2022
Uitgeverij TERRA
Terra maakt deel uit van TerraLannoo bv
Postbus 23202
1100 DS Amsterdam, Nederland
Concept en samenstelling: Marc Pos
Tekst- en beeldredactie: Merijn de Leur-van Duyn
Eindredactie: Barbara Luijken en Marijke Overpelt
Ontwerp omslag en binnenwerk: Mijke Wondergem
Verzorging binnenwerk: Peter Tychon
Lithografie: DPS Design & Prepress Studio, www.dpsonline.nl
Deze uitgave is tot stand gekomen door bemiddeling van Miranda Bruinzeel, www.bureaubruinzeel.nl en in opdracht van de vereniging AVROTROS en POSVIDEO.
© AVROTROS
Eerste druk, 2022
ISBN 978 90 8989 885 2
NUR 640