Vara Gids 22, 1-7 juni 2019
The Handmaid’s Tale [Amerikaanse dramaserie naar de gelijknamige roman van Margaret Atwood, met Elisabeth Moss in de hoofdrol.] begint aan het derde seizoen. Ronald Giphart kijkt er reikhalzend naar uit: ‘Dagen, zelfs wekenlang heeft deze serie mij ontregeld.’
De term bingekijken bestond nog niet toen een vriend me jaren geleden attendeerde op The Sopranos (1999-2007). Het was in de tijd dat tv-series nog gewoon op tv waren te zien en pas later werden uitgebracht op video of dvd. Mijn vriend zei: ‘Dit is het beste in zijn soort. Het Shakespeare van deze tijd.’
Destijds was ik niet van de langlopende series, maar dankzij de aanbevelingen van mijn vriend kocht ik zo’n box. Ik werd niet teleurgesteld. The Sopranos had inderdaad alles: veel lagen, geweldige dialogen, spanning, morele implicaties, maatschappelijke vraagstukken en pure vertelkracht. Jarenlang noemde ik The Sopranos mijn favoriete tv-drama aller tijden. De serie was, voor mij, de eerste waarbij elke afzonderlijke aflevering zich kon meten met de beste speelfilms en de beste boeken. Inderdaad, het Shakespeare van deze tijd.
Het duurde lang voordat zich een evenknie van The Sopranos aandiende. House of Cards (2013, de Amerikaanse versie van een oorspronkelijk Britse serie en op sommige gebieden letterlijk een Shakespeare-adaptatie) kwam in de buurt, maar pas met The Handmaid’s Tale (2017) was er weer een dramaserie die mij en de mensen met wie ik keek in een wurggreep nam en die – meer dan welke serie ooit – de wereld op haar grondvesten deed trillen. Waar The Sopranos en Hous of Cards op hun manier zogenoemde crowd pleasers waren (het is onmogelijk niet van snode hoofdpersonen als Tony Soprano of Frank Underwood te houden), verdeelt The Handmaid’s Tale de gemoederen vandaag de dag in verschillende kampen. Je bent voor of tegen. Sommige mensen worden onpasselijk van de serie en willen er niets van hebben, anderen – zoals ik – kijken de afleveringen opnieuw en opnieuw, en raken in hogere staten als er een nieuw seizoen wordt aangekondigd. Dagen, zelfs wekenlang heeft deze serie mij ontregeld. Overal zag ik gelijkenissen met de huidige tijd en ik begon zelfs te dromen van de wederwaardigheden van het vrouwelijke hoofdpersonage Offred, gespeeld door Elisabeth Moss (die ook in de reclameserie Mad men schitterde en die – funfact – zelf lid is van de scientology-kerk).
Mijn gemoedstoestand werd waarschijnlijk mede veroorzaakt doordat ik bij aanvang van de serie niets van de achtergrond wist, behalve dat ik een paar foto’s had gezien van Moss in een nogal surreële outfit van een hedendaags melkmeisje. De serie is een verfilming van de gelijknamige roman van de Canadese feministische schrijfster Margaret Atwood (79) uit 1984, een boek dat ik destijds had gemist. Omdat ik geen enkele wending van het plot had meegekregen presenteerde het verhaal zich aan mij zoals de makers dat in een ideale situatie voor zich moeten hebben gezien: ik werd de geschiedenis van Offred ingezogen en kon me niet verzetten tegen de verstikkende ontwikkelingen van haar en haar lotgenoten.
Als u nog geen beslissing heeft genomen of u The Handmaid’s Tale wilt gaan zien, laat me u dan wat steekwoorden meegeven die ik kreeg van mensen die zich ook door de serie hebben laten overdonderen. Op Twitter vroeg ik hen hun gevoel te beschrijven in een paar woorden. Enkele antwoorden: ongemakkelijk goed, bruut, onmenselijk, ronduit beklemmend, angstaanjagend, meesterlijk verfilmd, bingewatching onvermijdelijk, dystopisch, claustrofobisch, misogyn, onderhuids, steengoede serie, fantastisch, gruwelijk, aangrijpend, veelzeggend, apocalyptisch, verlangend uitkijkend naar het volgende seizoen. Ja, The Handmaid’s Tale maakt wat los. De serie kreeg naast fans en liefhebbers overigens ook veel kritiek. Een Engelse recensente sprak van ’torture porn’, vanwege de harde, vaak meedogenloze behandeling van vrouwen in de serie. En dan volgt nu een wellicht wat vreemde aansporing, halverwege een artikel: maar als u The Handmaid’s Tale nog niet heeft gezien en dat (inmiddels) wel van plan bent, dan heb ik liever dat u dit stuk niet verder leest en doorbladert naar een volgende bladzijde. Het is namelijk onvermijdelijk dat ik spoilers moet gebruiken, brokken informatie die verhaalontwikkelingen verklappen. Iets van uw kijkplezier zou ik daarmee kunnen bederven en dat wil ik niet op mijn geweten hebben. Ik wacht even tot u verder bent gebladerd.
Goed. Voor wie toch is gebleven. Toen ik mensen vroeg de serie te typeren, gebruikten velen het woord ‘beklemmend’, en dat is de serie bij uitstek. Het verhaal speelt zich af in de nabije toekomst, net als de eveneens dystopische Netflix-serie Black Mirror (2011). De filmterminologie hiervoor is alternate history, speculative fiction of future fiction. Schrijfster Margaret Atwood zei daarover zelf in een interview: ‘Sciencefiction heeft monsters en ruimteschepen, speculatieve fictie zou echt kunnen gebeuren.’
In The Handmaid’s Tale wordt een omgeving getoond waarin mannen en vrouwen in een heftige patriarchale samenleving tegenover elkaar komen te staan, ten koste van vrouwen en de vrijheid. Het gevolg is een onuitstaanbaar hardvochtig bestaan waarin – net als onder bestaande totalitaire regimes als bijvoorbeeld die van IS – mensen worden gedehumaniseerd en onderdrukt. Vrouwen dienen in deze wereld uiteindelijk maar één doel: het baren van soldaten. The Handmaid’s Tale is een toekomstvoorspelling van hoe het er binnen afzienbare tijd uit zou kunnen zien (zeker met politici die oproepen tot het inperken van vrouwenrechten). De allegorische schepping van Atwood is weldoordacht en tot in essentie uitgewerkt. Het schetst een angstaanjagend beeld, waarbij een deel van de angst zit in de wetenschap dat in het verleden dergelijke opgevoerde verschrikkingen (vrouwenonderdrukking, dictatoriale regimes, burgerinformanten, openbare executies) daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Niet voor niets verwezen vele aspecten van de roman naar sociale en politieke omstandigheden van begin jaren 80. Atwood stelde zich als regel dat alles in haar boek een keer in het echt gebeurd moest zijn. Inmiddels zijn we dertig jaar verder en lijkt de door Atwood geschetste wereld steeds realistischer en dreigender.
Het is niet moeilijk de vinger te leggen op de aantrekkingskrach van The Handmaid’s Tale: er wordt geweldig in geacteerd, de beelden en de couleur locale zijn overweldigend, de scènes ontluisterend en het lukt de makers lange tijd om de gepresenteerde wereld mysterieus en ongrijpbaar te houden. Kijkers krijgen voortdurend wenken wat er aan de hand zou kunnen zijn, maar de oplossing van alle raadsels wordt steeds uitgesteld. Verteltechnisch is The Handmaid’s Tale superieur. Deze serie is, in de woorden van mijn vriend, de beste in zijn soort.