Vara Gids 17, 25 april – 1 mei 2015
Ronald Giphart liep een dagje mee door de Haagse Wandelgangen. ‘Ze kunnen het hier beter omdopen tot De Tweet Kamer’.
Dinsdag 31 maart 2015
Er staan twee zwaarbewapende politieagenten voor de zijingang van hert Tweede Kamergebouw aan de Lange Poten. Het Huis van de Democratie is niet meer de uitnodigende woning waar iedereen vrolijk mag binnenvallen. Vandaag de dag is het parlement nog veel meer een vesting dan toen ik er rondliep voor een boek over de vaderlandse politiek. In 2006 volgde ik met een bevriende schrijver de aanloop naar de verkiezingen, maar helaas werden we teruggefloten door de omstandigheden: het kabinet viel en ik kreeg een ziek kind dat al mijn aandacht nodig had.
Bijna tien jaar later mag ik een dagje meelopen met politicoloog Peter Kee, die werkzaam is voor het tv-programma Pauw en het Radio 1-programma De nieuws BV. Een tijdje terug publiceerde hij het zeer lezenswaardige boek Het briefje van Bleker, over de intriges op het Binnenhof en het wel en wee van politici en spindoctors. Kee is bij uitstek de man om mij bij te praten over de stand van Haagse zaken en de steeds grotere invloed van televisie op het politieke bedrijf. Want die invloed is er, zoals PvdA-coryfee (en inmiddels Europees supercommissaris) Frans Timmermans in het boek van Kee zegt: ‘Alleen via televisie kun je de kiezers nog echt op grote schaal bereiken.’
10:49 uur
Na scans en onzedelijke betastingen word ik eindelijk toegelaten tot het Kamergebouw – en zodra ik in de hoge hal sta besef ik hoe ik het hier heb gemist. Op deze plek zetelt het oudste nog functionerende parlement in de oudste nog functionerende democratie ter wereld. De Grieken hebben de democratie uitgevonden, de Nederlanders hebben het fenomeen herintroduceerd. Toch is het een misverstand om te denken dat democratie in Athene is ontstaan, aldus de evolutionair psycholoog Mark van Vugt van de VU. Democratie ontstond al veel eerder: op de savanne, honderdduizenden jaren geleden. Net als bij huidige jager-verzamelaarsvolken als de San en de Inuit, werden in de oertijd belangrijke beslissingen (het verder trekken van de groep of het aanvallen van een vijand) in groepsverband genomen, op basis van consensus. Het Nederlandse politieke overlegmodel is letterlijk zo oud als de mensheid.
Maar ‘het bedrijven van politiek’ is nog veel ouder en gaat miljoenen jaren terug. Primatoloog Frans de Waal legt in zijn boek Chimpanseepolitiek uit dat de mens een politiek ingestelde primaat is, met als voornaamste drijfveer de strijd om macht. Alles wat wij doen draait om het verwerven van leiderschap, of het nu gaat om ons gezinsleven, het bestuur van onze korfbalvereniging of het regeren van ons land. De Homo Politicus wikt en schikt, geeft en neemt, en sluit altijd kongsi’s en compromissen. Welke schrijver zou daar niet over willen schrijven?
11:36 uur
Ik wacht op Peter Kee in Nieuwspoort, de besloten sociëteit waar journalisten, politici, voorlichters, spindoctors en lobbyisten elkaar kunnen vlooien. In deze ruimte geldt ‘de Nieuwspoortcode’, die voorschrijft dat men vertrouwelijk over alles kan spreken. Het is de afspraak dat men niet citeert en bronnen beschermt. Dit is de broedplaats van mollen, deep throats, lekkages en geheime deals. Hier borrelt de ambtenaar met de journalist, de staatssecretaris met de fractievoorzitter.
Toen ik hier in 2005 voor het eerst kwam, hoorde ik binnen anderhalf uur off record een rits smeuïge verhalen. Over het conservatieve getrouwde Kamerlid dat zich in parkeergarages tegen betaling oraal liet bevredigen door jongens en over het Kamerlid dat door een ‘bewakingscamera was gefilmd in flagrante delicto met een medewerker van de griffie. Verhalen die iedereen kende, maar niemand opschreef.
Bij ‘Nieuwspoort’ denk ik aan de grote nationale gebeurtenissen die hier hebben plaatsgevonden, de persconferenties die in het collectieve geheugen zijn gegrift (recentelijk nog die over de ramp met de MH17). Zelf was ik indertijd bij de gedenkwaardige persconferentie die VVD-Kamerlid Ayaan Hirsi Ali gaf waarin ze haar onmiddellijke vertrek aankondigde (wat uiteindelijk leidde tot de val van het kabinet Balkenende II). Ayaan zou volgens het VARA-programma Zembla hebben gelogen toen ze zich als vluchteling in Nederland meldde en de toenmalige VVD-minister Verdonk van Vreemdelingenbeleid & Integratie ging hierna openlijk de strijd aan met haar partijgenote. Hoe hard de politiek kan zijn: Ayaan moest sneuvelen.
‘Groot nieuws is gezellig,’ tekende ik destijds op uit de mond van Martin Bril, die bij de persconferentie aanwezig was voor de Volkskrant. We zagen een enorme menigte journalisten wachten op de ontwikkelingen. Den Haag op zijn aller astmatischt. Hans van Mierlo heeft eens gezegd dat er in het gebouw van de Tweede Kamer een wilde-apenlucht kan hangen als er iemand dreigt te worden vermorzeld. Die geur hing destijds in Nieuwspoort.
11:48 uur
Nog een herinnering aan de nieuwssociëteit. Geert Wilders gaf een persconferentie voor een bescheiden gezelschap van twintig journalisten, vijf cameraploegen en wat partijgenoten. De beveiligingsmaatregelen waren draconisch. Een bezoeker moest zijn mondspray inleveren, want daar zou wel eens zoutzuur in kunnen zitten. Toen Wilders begon te speechen viel het na een minuut of vijf op dat hij zich niets leek aan te trekken van de wetten van goede redevoering. Sprekers moeten zich richten tot individuele toehoorders, wordt er geleerd, maar Geert Wilders keek echter voortdurend anderhalve meter over zijn publiek heen. Ik draaide me om om te zien naar wie hij keek. Naar niemand. Hij bleek zich te richten op de tegels van het systeemplafond. Maar wat weet ik ervan? ’s Avonds zag ik beelden van de persconferentie. Op tv leek Wilders niet alleen te praten voor een veel grotere menigte, maar ook was het alsof hij zijn toehoorders wel degelijk aankeek. Zijn vooruitgestoken kin gaf hem daarbij iets ferms en onverzettelijks. Dat moet hij vooraf hebben uitgedacht. Politiek is televisie.
12:14 uur
Peter Kee is gearriveerd en vertelt over zijn werkschema van vandaag. Zijn werk gaat voor een aanzienlijk deel over het ingewikkelde spel tussen politici en journalisten. Voor de eerste groep is zichtbaarheid net zo essentieel als ademen, legt hij uit. Met de redactie van Pauw bepaalt hij dagelijks welke politicus er die avond mag aanschuiven bij Jeroen. In 2012 werd Kee een dag gevolgd door het mediaprogramma De waan van de dag, dat hem bestempelde tot ‘de koning van het Binnenhof’. Een van zijn andere bijnamen is ‘de makelaar op de Haagse marktplaats’.
‘Het is natuurlijk allemaal flauwekul,’ zegt Kee, die toegeeft dat politici daar wellicht anders over denken. Je merkt het als een Kamerlid de avond ervoor aan tafel bij Pauw goeie sier heeft mogen maken. Dan gaat de borst vooruit en is de tred in de gangen parmantiger.
13:21 uur
In het Statenlokaal, een koffiecorner in de centrale hal, stelt Peter me voor aan Gijs Schaap, senior beleidsadviseur van de Partij Voor Nederland, oftewel de groep van de Kamerleden Bontes en Van Klaveren, twee ex-PVV’ers die de eenmanspartij van Wilders al dan niet vrijwillig verlieten. In de kranten staat het gerucht dat Bram Moszkowicz zich bij Voor Nederland wil aansluiten en misschien zelfs lijsttrekker wil worden.
‘Gijs, jij gaat dat natuurlijk ontkennen,’ zegt Kee, ‘maar laat even met een glans in je ogen weten of het waar is of niet. Dan heeft Ronald een leuke scoop.’
‘Ik bevestig niets,’ zegt Gijs Schaap, met een uitdrukkingsloze blik.
13:37 uur
We stellen ons op bij de overloop die in Haagse Kringen ‘de tippelzone’ wordt genoemd. Of ook ‘de patatbalie’. Dit is de gang waar journalisten, voorlichters, bewindslieden en Kamerleden elkaar treffen rond plenaire debatten. De Reeperbahn van de democratie. Hier wordt gespind en gesponnen, gehoerd en gesnoerd. Iedere dinsdagmiddag is deze hal, dankzij het vragenuurtje en de stemmingen, het epicentrum van de Haagse politiek. Wie als politicus iets te melden heeft of wil worden gezien, flaneert lustig langs de hangende journalisten en cameraploegen. Een beetje antropoloog zou zijn vingers aflikken bij de omgangsvormen in deze politieke afwerkplek. Kamerleden lopen een paar keer opzichtig heen en weer, in de hoop een gesprek te kunnen aanknopen.
Peter, die aan de rand staat en de paraderende Kamerleden bekijkt zoals een jager naar een kudde langslopende herten, heeft in zijn boek fraai geschreven over deze optocht van politieke pimps en loverboys. Ook dit is een serieus spel. De pers veinst regelmatig niet geïnteresseerd te zijn in wat Kamerleden en bewindslieden graag kwijt willen, en Kamerleden en bewindslieden doen op hun beurt alsof ze niets kwijt willen en alle aandacht van het journaille minzaam ondergaan. Maar ondertussen. Kee vertelt dat hij doorgewinterde en gelauwerde politici wel eens vruchteloos langs de postende cameraploegen en journalisten zag schuifelen. Toen een van hen, een inmiddels zeer belangrijke politicus (van wie ik niet mag vertellen om wie het gaat, maar het was Diederik Samsom), aan het einde van de gang nog steeds niet was aangesproken, trok hij achter de schermen een spurtje… om voor een tweede ronde te gaan.
14:31 uur
Ik praat een tijdje met het jeugdige GroenLinks-Kamerlid Jesse Klaver, die van alle kanten getipt wordt als toekomstige lijsttrekker van zijn partij. Hij maakt een strijdlustige indruk.
14:49 uur
Na te hebben gesproken met een paar andere Kamerleden (die mij kwamen besnuffelen zoals honden met een nieuweling in de roedel doen), neem ik plaats op het persgedeelte van de publieke tribune, waar ook schoolklassen zitten. Het is altijd fascinerend om op Vak P te kijken naar de vergaderzaal beneden. Sociologen en baltsethologen kunnen promoveren op de choreografie van de binnenkomende Kamerleden: hoe ze elkaar begroeten, vlooien en bespelen. Wat opvalt is dat geen enkel Kamerlid lijkt te luisteren naar de interrupties en de beantwoording van vragen, maar dat er des te meer wordt getwitterd en geappt. Ze kunnen de Tweede Kamer beter omdopen tot de Tweet Kamer, want zo’n beetje alle leden lijken vergroeid met hun smartphone.
15:17 uur
Ik stel vast dat er nog steeds net zo veel oeverloos wordt geouwehoerd als in vroeger tijden. Kerndoelstellende werkprocessen. Efficiencyslag. Geïmplementeerd. Transparante communicatie. Primaire input. Convenant. Referentiemodel. Specifieke tijdshorizon. Herprioriteringsoperatie. Beleidsvoornemen. Ik hoor Kamervoorzitter Miltenburg zeggen: ‘Dat signaal kan vanuit de procedurevergadering worden gegeven.’
Ik luister allang niet meer wat er wordt gezegd, maar kijk naar de lichaamshouding ding van Wilders, Pechtold, Buma en de anderen. De meeste burgers kennen hun leiders alleen van de televisie en de media, en dat vertekent. Maar 7% van de menselijke communicatie bestaat uit de betekenis van daadwerkelijk uitgesproken woorden, terwijl 93% non-verbaal is. We letten op bewegingen, blikken en toonhoogten. Gaan we louter af op iemands voorkomen op basis van wat we van hem of haar zien op televisie, dan baseren we ons oordeel op een gemankeerd beeld. Denk aan het eerste Amerikaanse televisiedebat tussen de relatief onbekende Democraat J.F. Kennedy en de veel gelauwerde Republikein Richard Nixon. Het debat werd op 26 september 1960 zowel op de radio als op de televisie uitgezonden. Nixon kwam net uit het ziekenhuis, hij had behoorlijk wat gewicht verloren en hij had zich ook niet echt goed geschoren. Kennedy daarentegen was blakend en jongehonderig. De televisiekijkers zagen Nixon zweten en fysiek oogde hij niet sterk. De televisiekijkers beschouwden Kennedy dan ook als de ‘visual winner’, terwijl de radioluisteraars op basis van zijn woorden en uitspraken juist Nixon uitriepen tot ‘audio winner’.
16:38 uur
Peter Kee neemt me mee naar een terras op het Plein. De zon schijnt weldadig. Kee’s werkdag zit er nog lang niet op, want vanavond is er een ‘Rondetafelgesprek’ tussen Kamerleden en bankiers – maar voor mij is de dag helaas alweer voorbij.
22:07 uur
Weer thuis volg ik op Politiek24 de hoorzitting tussen de Kamer en bankiers. Jesse Klaver zegt tegen ABN AMRO-commissaris Rik van Slingelandt: ‘Ik vind uw antwoorden stuitend. Ik wil eigenlijk niet weten in wat voor universum u leeft. Het zijn niet de beleggers in de VS die u hebben moeten redden, dat waren de belastingbetalers in Nederland. Waarom heeft u niet gekeken naar uw 17 miljoen aandeelhouders, het Nederlandse volk?’ Ik ben er niet bij, maar de wilde-apenlucht – zoals Van Mierlo het noemde – is door het scherm van mijn tv bijna te ruiken.