De schoolbibliotheek in het jaar 2000
Planeet Lezen
Toen men mij vroeg een tekstje te schrijven voor de eindrapportage van het project ‘De Schoolbibliotheek in het jaar 2000’ heb ik heel even mijn vuist naar de hemel gebald. Het solipsistische tijdverdrijf ‘lezen’ gaat mij namelijk zeer aan het hart, zo zeer dat ik – bij wijze van uitzondering – een mening over leesbevordering heb. Die mening zal ik dadelijk spuien.
Vroeger, jaren geleden, toen ik nog jong & mooi & dom was, las ik iedere dag honderd bladzijden. Dit was onder de toenmalige leerlingen van het Baarnsch Lyceum vrij uitzonderlijk (al ben ik de eerste om toe te geven dat het met cognitieve dissonantie had te maken. mijn innerlijke defence mechanisme zei namelijk almaar: oké, ik ben dan misschien lelijk, maar jullie weten niets van literatuur!).
Als ik de wanhoopsberichten in de pers mag geloven, begint de ‘ontlezing’ (een woord dat mij te veel aan Endlösung doet denken) tegenwoordig nog veel dramatischer vormen aan te nemen dan vijftien jaar geleden. Het zou inderdaad best kunnen dat het nog slechter gaat met de jeugd van tegenwoordig, dan toen ik nog tot die jeugd van tegenwoordig behoorde. Van het artistieke groepje bij mij op school waren er maar weinig die ‘de beeldcultuur’ (zeg maar: de prullevisie) belangrijker vonden dan ‘de retorica’ (zeg maar: je terugtrekken met een boekje in een hoekje). Ooit stelde ik in een betoog dat ‘Weg met de literatuurpolitie!’ heette vast dat het verplichte leesonderwijs een van de belangrijkste oorzaken is van de dalende aandacht voor boeken. Het is door de wetenschap onderzocht (en dus klopt het): het overgrote deel van de kinderen houdt van lezen. Tot hun veertiende lezen ze meer dan ze de rest van hun leven zullen doen. Eenmaal op de middelbare school verliezen veel leerlingen hun liefde voor lezen; het lezen van uittreksels wordt daarentegen een van hun favoriete hobby’s. Ik kom ongeveer drie keer per maand op een school om mij te laten slachtofferen (zoals wijlen de meester Bob den Uyl het noemde). en dan vraag ik vaak: ‘Wie heeft er wel eens een boek van mij gelezen ?’ Meestal gaan er een aantal vingers omhoog. Vraag ik: ‘Wie heeft er wel eens een uittreksel van een van mijn boeken gelezen?’ en dan zou ik over de handen kunnen stagediven.
Ik heb het eerder geroepen en ik zal het blijven roepen: overheden, ouders en leraren die hun puberkinderen geen interesse in kunst en muziek proberen bij te brengen, moeten vooral met hun handen van literatuur afblijven. Want dat is de grootste oorzaak van de ‘ontboeking’: dat juist literatuur er met de zweep wordt in geramd, terwijl andere kunstvormen als popmuziek, mode, televisie, film et cetera op veel scholen niet aan bod komen. Op het Baarnsch Lyceum bijvoorbeeld was er uiteraard een schoolbibliotheek (goddank), maar helaas geen schoolartotheek. geen schooIvideotheek, geen schoolfonotheek, geen schoolapotheek (wat een beetje overdreven geweest zou zijn). Nu groeit de aandacht voor film en popmuziek (‘poepmuziek’ zoals wijlen de meester Bob den Uyl het altijd noemde) bij jongeren op een natuurlijke wijze. Jongeren zoeken middelen om zich te uiten, zich mee te identificeren en zich te onderscheiden (dat heeft met baltsgedrag te maken). Iedere artistieke uiting is hiervoor geschikt, sterker nog: uitgerekend lezen zou een perfecte kunstvorm zijn voor deze puberale behoeften, ware het niet dat literatuur verplichte leerstof was.
Ik heb begrepen dat men – volkomen terecht – in de toekomst de Nederlandse literatuur wil onderbrengen in een groot vak dat Cultuuronderwijs moet gaan heten, waarin alle mogelijke uitingen van cultuur aan de leerlingen worden gepresenteerd, met alle onderlinge dwarsverbanden. Dit vergt uiteraard een grote inspanning van de docenten, maar vast niet groter dan de moeite die ze nu doen hun leerlingen het plezier in lezen te ontnemen. Wie leest er een boek voor zijn lol om vervolgens verplicht te bedenken wat het ’thema’ was, welke ‘motieven’ het thema ondersteunden, of de personages ‘karakterontwikkeling’ doormaakten en alle andere door leraren Nederlands bedachte onzinturf?
Dat plezier in lezen (hier komt mijn mening!) vind ik de crux. Ik ben er voor dat leerlingen (en in een groter verband: mensen) in eerste instantie voor hun plezier lezen en dat ze daarnaast nog iets opsteken over zichzelf en de wereld. Dat is de link die ik probeer te zoeken tussen dit betoog en ‘De Schoolbibliotheek in het jaar 2000’. Er is de laatste jaren een internationale trend om enorme themacafés op te zetten.
In Londen heeft de vrolijke Rolling Stone Bill Wyman zijn eigen Sticky Fingers (met honderden Stones-parafernalia aan de muur). Naomi Campbell, Cindy Crawford en Claudia Schiffer richtten een paar jaar geleden hun spattende Fashion Café op (bedienende modellen en exclusieve glamourfoto’s). Bruce Willes, Demi Moore, Arnold Schwarzennegger en Silvester Stalone begonnen onlangs dolkomisch Planet Hollywood (filmkostuums). Henk Westbroek startte in Utrecht al even gillend van plezier Stairway to Heaven (gitaren van beroemde gitaristen en gouden platen) en Cicane (racewagens aan het plafond).
Als ik mezelf even helemaal waanzinnig laat gaan dan zie ik in het jaar 2000 een schoolbibliotheek veranderen in spetterende Planeet Lezen, een wild letterkundig themacafé! Niks geen stille leeszalen: overal boeken, overal informatie, overal media, overal computers, online met musea, de KNVB, de Verenigde Naties, het Concertgebouw, Paradiso, de Tweede Kamer, Laat de Leeuw, noem maar op. Aan de muur: gesigneerde pijpen van Harry Mulisch. Een praathoek (‘praten als Brakman’)! Plezier dat van de muren spat! Een ‘echte mannen-hoekje (de brommer van Jan Cremer, de helm van Jan Hanlo, de kurkentrekkers van Doeska Meijsing)! Een driehoek (speciaal gedeelte over de Grote Drie)! Een zogenaamd ‘hoekje om’ (een permanente seance met Beroemde Dode Schrijvers)! Een ruimte van het volledige leven! Een literaire darkroom (een heel kinky plekje met Vestdijks stofzuiger, de Sinterklaasbaard van Ter Braak en het dodenmasker van Bilderdijk)! Gratis haarlokken van Multatuli bij een glas frisdrank! Aan het plafond: de jaguar van Leon de Winter! Bediening: de kelner en de levenden! En over de boxen, om de tien minuten heel luid: ‘Telefoon voor dhr. Mulisch… Telefoon voor dhr. Mulisch…’!
Zonder profetisch te willen klinken (want naar profeten luistert nu eenmaal niemand): de Retorica staat met 1-3 achter in de finale tegen de Beeldcultuur en we hebben nog maar kort te spelen. Ik wens het project ‘De Schoolbibliotheek in het jaar 2000’ ontzettend, vreselijk, heel erg veel succes toe.
Eind.
Aanvullende informatie:
Rapportage: Pilot- en deelprojecten
Alkmaar, mei 1998
ISBN: 9075870140
Stichting lezen, Amsterdam
Vormgeving: ROBB Vormgeving – Rob Bulder
Stichting Lezen
De waag / Nieuwmarkt 4
1012 CR Amsterdam
Tel.: 020 – 623 0566
Fax: 020 – 624 0039
e-mail: info@lezen.nl
Inhoud
Voorwoord door Jan Terlouw
Samenvatting/Hoofdaanbevelingen/Implementatie
Leesplezier met BTW door Jacques Vriens
Planeet lezen door Ronald Giphart
1 Aanleiding tot het project
2 Opzet Schoolbibliotheken 2000
3 Eindrapportage basisonderwijs
3.1 Lezen, leesbevordering en de schoolbibliotheek in het basisonderwijs
3.2 Modellen en producten
3.2.1 CD-ROM voor het basisonderwijs
3.2.2 Cursus Leesbeleving voor leescoördinatoren
3.2.3 Handboek ‘Jaarprogramma Leesbevordering voor leerkrachten basisonderwijs’
3.2.4 Onderzoeksresultaten voorlezen en jeugdliteratuur op PABO’s
3.3 Eindrapportage Pilotprojecten
3.4 Andere initiatieven in het land
3.5 Buitenland
3.6 Conclusies en aanbevelingen
3.7 Literatuur en onderzoek (vanaf 1993)
4 Eindrapportage voortgezet onderwijs
4.1 De schoolbibliotheek in het voortgezet onderwij
4.2 Modellen en producten
4.2.1 Samenwerking openbaar biblio eekwerk/voortgezet onderwijsje.a.
4.2.2 Collectievorming
4.2.3 Deskundigheidsbevordering
4.3 Eindrapportage Pilotprojecten
4.4 Andere initiatieven in het land
4.5 Conclusies en aanbevelingen
4.6 Literatuur en onderzoek
5 Deelprojecten:
5.1 Eindrapportage automatisering
5.1.1 Conclusies
5.1.2 Aanbevelingen
5.1.3. Overzicht belangrij e producten deelproject
5.2 Eindrapportage rechtpositie
5.2.1 Conclusies
5.2.2 Aanbevelingen
5.2.3 Overzicht belangrijkste producten deelproject
BIJLAGE I
BIJLAGE II