Geen dag zonder boek

By hans, 22 december 2024

Een beeld van deBengel

Bart van Dulmen

dit boekje bevat allerlei wetenswaardigheden over boekhandel deBengel, sedert 1969 in Dordrecht gevestigd, o.a.:

verkoop WITTE PLATEN met proces verbaal en rechtszitting verkoop GOEDKOPE POPELPEES terechtwijzing BUMA/STEMRA FREE RECORD SHOP te koop voor f 2500,- verkoop ALTERNATIEF DRUKWERK BLOOT in de BOEKHANDEL LITERAIRE UITGEVERS IN DEPOT EIGEN IMPORT BUITENLANDSE UITGAVEN ROB VAN GENNEP BUCHMESSE / TASCHEN VARIATIES VAN DE NVSH IK JAN CREMER en de gevolgen DE ‘OUDE BENGEL’ OPRICHTING ’tRAMSJGAT JAN EIJKELBOOM met ‘Iets beschadigd’ OVERTREDING VASTE BOEKENPRIJS met boete f 1000,- RONALD GIPHART over de toestand van boekhandels in Dordt CULTURELE RAAD KEES BUDDINGH’ en DE BENGEL KUNSTRONDJE DORDT opgericht BOEKENMARKT opgericht BERTJE KOOIJMAN en DEVENTER BOEKENMARKT GERARD REVE IN DORDT LAATSTE DAGBOEKNOTITIES KEES BUDDINGH’ en EDDY VAN VLIET en vele andere onderwerpen

Dit artikel verscheen eerder in het vakblad voor de boekhandel: Het Boekblad op 3 januari 1992.

BOEKHANDELAAR IN CENTRUM VAN DORDRECHT:

‘Klein blijven: dat is de kunst’

Een aantal grote boekwinkels sloot de deuren. Nu rest de Dordtse binnenstad slechts één assortimentsboekhandel: De Bengel van Bart van Dulmen. Een gesprek.

In de zeventiende eeuw was Dordrecht de grootste en meest welvarende stad van de Republiek. Tegenwoordig is de zestiende stad van Nederland nauwelijks meer dan een roemloze ‘slapende provincieplaats’ met ruim 110.000 inwoners. In een stad van die grootte zou je een behoorlijk aantal boekhandels mogen verwachten, maar het tegendeel is waar. De afgelopen jaren zijn er uit de Dordtse binnenstad enkele grote winkels verdwenen: Morks & Geuze aan de Visstraat (nog uit de vorige eeuw) stopte een jaar of tien geleden, Revers & Van Brummen (ook uit de vorige eeuw) sloot vorig jaar de schitterende A-locatie aan het Staten plein, en Vos & Van der Leer stootte een filiaal af in de wijk Crabbehof. Door al deze sluitingen ontstond een rare situatie. In de buitenwijken heeft Dordrecht enkele inloop- en kantoorboekhandels en in het winkelcentrum Sterrenburg zit Libriszaak Vos & Van der Leer. Maar in de Dordtse binnenstad resteert er – naast Vroom en Dreesmann en kantoorboekhandel Dekkers (die ook een wandje literatuur heeft) – in feite maar één assortimentszaak: Boekhandel De Bengel op de Voorstraat.

“Revers & Van Brummen zijn vorig jaar gestopt omdat ze simpelweg niet meer omzet konden maken,” vertelt Bart van Dulmen, eigenaar van De Bengel. “Ze zaten op een prachtige plek, maar de kosten waren veel te hoog, terwijl hun omzet te laag was. Elsevier heeft indertijd de zaak gekocht en daarna heeft Bruna de winkel overgenomen – maar het leidde niet tot verbetering. De markt is in Dordrecht niet groot genoeg.”

Stef Bertina, directeur van de Stichting Adviesbureau Boekhandel (SAB), bevestigt dit: “De vierkantemeterprijs van Revers & Van Brummen was enorm hoog, voor Bruna klaarblijkelijk te hoog. Als je onafhankelijk bent zou je je nog op een herlocatie kunnen bezinnen, maar daar had Bruna geen trek in. Ik denk dat de totale boekhandel in Dordrecht, inclusief Revers & Van Brummen, verlies zou hebben geleden als er niet één dicht zou zijn gegaan?’

De vraag blijft: waarom? Van Dulmen: “Ach, dat is natte vingerwerk. Ik heb dertig jaar in Rotterdam gewerkt. Toen ik in ’69 in Dordrecht begon, tikten de uitgeversvertegenwoordigers op hun voorhoofd. Dordrecht? Maar dat is toch een dooie stad? En inderdaad: de beslotenheid toen ik hier begon! Wolkers en Jan Cremer werden onder de toonbank verkocht, want stel je voor dat je die openlijk zou neerleggen: dan zou de dominee wegblijven met zijn gevolg. Nog steeds is een behoorlijk deel van de bevolking erg behoudend. Je hebt hier goed lopende christelijke boekhandels, bijvoorbeeld Van den Tol. Die zaken hebben een enorme zuigkracht op de omgeving. Waarom? Omdat ze een publiek trekken dat niet bij een gewone boekhandel naar binnen durft.”

Rare stad

Hoe zit het met de zuigkracht van de algemene boekhandel van Dordrecht op de dorpen in de omgeving? “Vroeger vervulde Dordrecht zeker een centrumfunctie,” legt Van Dulmen uit. “En aangezien ik mijn klantenkring om de zoveel tijd aanschrijf, weet ik dat het nog steeds zo is. Maar het is veel minder geworden. Dordrecht is ook zo’n rare stad. Het is gelegen op een eiland, de stad is gebouwd in een driehoek en het centrum ligt in een punt. Er is dus weinig doorstroming. Mensen moeten naar het centrum toekomen, maar er is veel te weinig parkeerruimte.”

“En daar komt bij,” zegt Stef Bertina, “dat er nauwelijks hogere scholen zijn en dat Dordrecht eigenlijk een suburb van Rotterdam is. Als bedrijven in die regio een boekhandel nodig hebben dan gaan ze naar Donner, want die is de grootste.” Van Dulmen: “Natuurlijk kunnen we niet wedijveren met Rotterdam, dat is altijd al zo geweest. Goed, als onze zaak zo groot zou zijn als Donner dan zou dat veel mensen trekken, maar het is maar de vraag of we dat financieel zouden kunnen behappen. Vergeet niet dat de opbouw van de bevolking hier totaal anders is dan bijvoorbeeld in Deventer of Amersfoort. Van oudsher is Dordrecht een fabrieks- en een arbeidersstad. De omgeving is hier niet zo rijk. Er is hier maar een kleine kern die leest en boeken koopt. Die mensen komen bij ons, maar die zullen ook best ergens anders heen gaan. Die zullen buiten de stad werken, en die kopen ook bij Donner of Athenaeum.”

“Wat dat betreft zitten we met Vos & Van der Leer in Sterren burg in een goede wijk,” vertelt Gerdien van der Leer, die onlangs met Piet Makkenze de winkel van haar vader overnam. “Dat wil zeggen dat er in deze wijk veel mensen uit de middenklasse of hoger wonen. Ondanks het feit dat wij in een buitenwijk zitten, zijn wij met een omzet van 1,5 miljoen gulden aan boeken, de grootste boekhandel van Dordrecht. De Bengel is gespecialiseerd in literatuur, wij zijn wat algemener. Voor tuin- en kinderboeken en Engelstalige pockets moeten de mensen naar Sterren burg komen, want wij zijn de grootste op dat gebied. En misschien ook wel de enige.”

“Ik heb nu eenmaal geen ruimte voor dat soort boeken,” legt Van Dulmen uit. “Ik heb een afweging gemaakt voor het betere literaire boek. Bewust nee gezegd tegen alle ‘leesvoer’. Vroom & Dreesmann zit hier op vijftig meter afstand, die mag alle Konsaliks verkopen. Ik denk dat zij een prachtige omzet weghalen met het lichtere genre, maar aan kwaliteitsboeken hebben ze bijna niets. Ik moet mij wel beperken met een vloeroppervlak van ongeveer vijftig vierkante meter. Belachelijk weinig als je onze omzet ziet: rond de 1,2 miljoen gulden. Ze zeggen dat je een goudvink bent als je een omloopsnelheid haalt van 1 op 3. Ik zit op 1 op 4, soms 1 op 3,5. Dan denk ik: dat gaat prima zo. De kleine kern in Dordrecht die leest, heb ik te pakken.”

Hoe komt het dat De Bengel overbleef, waar Morks & Geuze en Revers & Van Brummen moesten afhaken? Van Dulmen: “Dordrecht was natuurlijk ook een arbeidersstad, en De Bengel ontplooide zich als een linkse boekhandel. Wij vervulden een behoefte. Ik deed veel met Van Gennep, en die was blij met een steunpunt in Dordrecht. Ik verkocht toen ook posters en witte platen, waar vooral het jonge publiek zich toe aangetrokken voelde. Cees Buddingh’ schreef dat De Bengel de beste boekhandel was. Gaandeweg zijn wij ons meer op het intellectuele publiek dan louter op het linkse publiek gaan richten. En ik heb me altijd aangepast aan de wensen van de klant. Geen lange besteltijden. Veel aansluitdagen op de Vervoerscentrale. Zelf buitenlandse boeken regelen. Betaling vooraf? Ik geef het nummer van m’n creditcard, als dat boek er maar snel is! Dat zijn nou dingen die je kunt doen als je klein bent. Natuurlijk heb ik er wel aan gedacht om uit te breiden. Indertijd kon ik de panden hiernaast kopen, maar ik heb het niet gedaan. Het is de kunst om klein te blijven en je aan te passen aan de behoeften van een stad. Enkele maanden geleden is er hier in de binnenstad een groot winkelcentrum geopend, en men heeft mij gevraagd of ik er een zaak wilde hebben. Dan zou ik misschien een paar ton meer vangen, maar dan zou ik me zeker uit de naad hebben moeten werken. En daar had ik geen zin in.”

De Bengel is voor de 65-jarige Van Dulmen zijn oudedagsvoorziening. Zelf staat hij niet meer in de winkel “Ik begon me te ergeren aan bepaalde dingen, aan klanten ook. Tegenwoordig werk ik thuis. Met de dagelijkse gang van zaken bemoei ik me niet meer. Ik heb drie personeelsleden, maar er is geen bedrijfsleider. Ik heb gezegd: ‘jullie zijn een team, doe het met z’n drieën’. Ik vind dat je het moet durven overdragen. Natuurlijk is dat een stukje vertrouwen, want mijn portemonnee staat wel bij hen open.”

Een pootje aan de grond

Van Dulmen, Van der Leer en Bertina zijn het met elkaar eens over de vraag of er in Dordrecht ruimte is voor nóg een algemene boekhandel in de binnenstad. Van Dulmen: “Als mensen bereid zijn er vijf jaar tegenaan te gooien, keihard en zonder winst te willen werken, misschien dat ze dan een pootje aan de grond krijgen. Ik heb wel eens gedacht: zou Donner het proberen, want je hoort wel eens van die geluiden. Maar dat zou heel dom zijn. Ik denk dat het alleen iemand kan lukken die uit de stad zelf komt, en dan zie ik alleen De Bengel of Vos & Van der Leer daartoe in staat.”

Van der Leer: “Ik denk dat Van Dulmen daar gelijk in heeft. We hebben wel eens aan een winkel in het centrum gedacht, maar voorlopig is het bij gedachten gebleven.”

Bertina: “Het is maar de vraag of een nieuwe, grote assortimentsboekhandel in Dordrecht exploitabel is.”

Haaks op deze meningen staat de reactie van Hans van den Tol, eigenaar van de gelijknamige theologische boekhandel: “Ik wijt de sluiting van Morks & Geuze en Revers & Van Brummen voornamelijk aan de vergrijzing van de eigenaars en ik denk dat er gewoon niet genoeg moeite is gedaan om opvolgers te vinden. Er is beslist nog ruimte voor een algemene boekhandel in Dordrecht. Sterker nog: als ik twintig jaar jonger was en mijn zoon meer voor het boekenvak zou voelen, dan zou ik direct een winkel beginnen!”

tekstredactie: Casper Markesteijn

vormgeving: Johan van den Tol

foto’s en beeldmateriaal: eigen archief, Bart van Aanholt en met dank voor toestemming tot opname van krantenfoto’s aan: Cees Schilthuizen, Etienne Busink, Rinie Boon, Otto Snoek, Marco Bakker.

dank aan: Casper Markesteijn voor zijn geduld en bereidwilligheid; Ton Delemarre, Wilma Verhoeven, Jaap Schlee, Cocki van der Gijp voor hun stimulerende opmerkingen, nuttige tips en suggesties; Fred de Vries voor de titel.

voorts dank aan Ronald Giphart voor toestemming tot publicatie van zijn interview in ‘Boekblad’, ‘Klein blijven: dat is de kunst’.

ISBN 978909026871

Dordt-pers, Voorstraat 235, 3311 EP Dordrecht

Inhoudsopgave:

Wat er aan deBengel vooraf ging
Een nieuwe zaak in een vreemde stad
Het echte begin
Geen geld, toch: zaken gekocht
Witte platen
Platentijd (1971-1977)
Samenwerking bij de inkoop
Zaak te koop
De nadagen van de platentijd, er moest wel een eind aan komen…
Nieuw en exclusief in Dordt: Alternatief drukwerk
Een nieuw begin
De een traag, de ander…
Mooie aankoop
Aanbieding Van Dale
Een geweldig mens: Rob van Gennep
Import
Buchmesse in Frankfurt
Bloot in de boekhandel
Boekenclub
De ‘Oude Bengel’
Ruzie
Winkel erbij en een doorbraak
Ramsj en schadeboeken
Overtreding vaste boekenprijs
Ronald Giphart doet onderzoek
Boekhandelaar in centrum van Dordrecht: ‘Klein blijven: dat is de kunst’
Culturele Raad
Kees Buddigh’ en De Bengel
Kunstrondje Dordt
Bertje Kooijman en Deventer
Boekenmarkt in Dordt opgericht
Gerard Reve
Laatste dagboeknotities van Kees Buddigh’
Bengel initiatieven, signeren en andere zaken
Collega’s
Medewerkers
En tot slot de klanten
Nawoordje

Tags: interview, lezen