AD Magazine, zaterdag 25 & zondag 26 juli 2020
Veellezer Ronald Giphart zocht in zijn goedgevulde boekenkast naar de beste beeldromans. Dat resulteerde in maar liefst vier titels van eigen bodem.
Maus – Art Spiegelman
In mijn exemplaar van Maus zitten opgedroogde tranen. Dat is bijzonder, want ik huil vrijwel nooit om een boék. En al helemaal niet om een graphic novel. En al helemáál niet om een stripboek waarin mensen worden voorgesteld als dieren.
Maus, een graphic novel in twee delen, is het verhaal van de vader van
tekenaar Art Spiegelman (72). Vladek Spiegelman overleefde als Poolse Jood
de Holocaust, waarna hij begin jaren 50 terechtkwam in New York. Zijn moeder Anja Zylberberg overleefde de Jodenvervolging ook, maar zij pleegde in 1968 zelfmoord. Soms vertelde Anja haar zoon over de verschrikkingen van het kampleven, tegen de zin van Vladek.
Pas toen Art Spiegelman volwassen was liet Vladek zich overhalen herinneringen op te halen, gebeurtenissen die Spiegelman verwerkte in zijn tekeningen. In Maus gaat het om Vladeks ervaringen in het vernietigingskamp, het leven in het naoorlogse Amerika en de verstoorde relatie tussen vader en zoon.
In zijn stripuniversum koos Spiegelman ervoor Joden voor te stellen als muizen (in een oerversie heette de hoofdpersoon Mickey), Duitsers als katten, Amerikanen als honden, Fransen als kikkers, Britten als vissen, zigeuners als motten en Polen als varkens. De mensonterende ervaringen worden hierdoor ontmenselijkt, waardoor de ondraaglijke absurditeit van de Duitse moordmachine op onverwachtse momenten nog harder doordringt.
Kraut – Peter Pontiac
De Nederlandse vertaling van het tweede deel van Spiegelmans Maus werd beletterd door tekenaar Peter Pontiac (1951-2015). Terwijl hij hiermee bezig was, begon hij te spelen met het idee een vergelijkbaar boek te maken, over zijn eigen vader, loop Pollmann, die in de Tweede Wereldoorlog lid was van de Waffen-SS en diende aan het front.
De levens van de vaders van Spiegelman en Pontiac stonden tegenover elkaar, de een slachtoffer, de ander dader. Wat de vaders gemeen hebben is de verstoorde en uitermate moeizame relatie met hun zoon.
Kraut – door Pontiac zelf een ‘biografiek’ genoemd – is op een bepaalde manier een antwoord op Maus, al zijn de stijl en de vertelwijze compleet anders. Pontiac koos ervoor zijn verhaal te illustreren met veel tekst, aangevuld met tekeningen, artikelen en andere documenten.
Het boek is een brief aan een man die als jongen dweepte met het fascisme,
Hitler en Mussolini. Tijdens de oorlog werd hij uitgezonden om voor de SS
verslag te doen van oorlogshandelingen. Door zijn betrokkenheid zat hij na
de oorlog enkele jaren vast en daarna schreef hij voor dames- en roddelbladen, tot hij in 1978 levenloos werd aangetroffen in een baai in Curaçao.
Voor Pontiac blijven er uiteindelijk twee hamvragen over: waarom vermist?
Waarom fascist?
Vincent – Barbara Stok
Meestal stript Barbara Stok (50) over zichzelf, de punkband waarin ze drumt en haar gestoethaspel in de liefde. Stok is een graphic novelist van het eerste uur. Voordat ze, in lange afgeronde verhalen, haar leven en kijk op de wereld begon op te tekenen, publiceerde ze onder de titel Barbaraal korte stripjes. In 2003 verscheen Je geld of je leven, een van de eerste graphic novels van Nederland.
In 2012 verscheen als uitzondering op de regel Vincent, in opdracht van het
Van Gogh Museum, niet over haarzelf maar over Vincent van Gogh (1853-
1890). Stok kreeg de vrije hand en in De schilderijen van Van Gogh, maar dan minimalistisch tegenstelling tot andere tekenaars die in hun strips de schilderijen van Van Gogh nauwgezet nabootsten (zoals Marc Verhaegen, Teun Berserik en Gradimir Smudja), koos Stok ervoor om trouw te blijven aan haar kenmerkende minimalistische tekenstijl.
De thematiek van Van Gogh komt wel degelijk in het boek voor, maar altijd door de bijna kinderlijke bril van Stok. In Vincent wordt de laatste periode
uit zijn leven beschreven, de jaren waarin hij zijn bekendste werken schildert, intense brieven stuurt aan zijn broer Theo, in Zuid-Frankrijk het landschap probeert te vangen, terwijl en passant de gekte in zijn hoofd toeslaat.
De verdienste van Stok: aan het eind van haar boek voel je als lezer oprechte compassie met Van Gogh.
Andy – Typex
Een van de mooiste boeken ooit. Een bijna zeshonderd pagina’s dikke graphic novel over de vele levens van Andy Warhol, getekend en geschreven door Typex (57; pseudoniem van Raymond Koot). Op welke pagina je Andy ook openslaat: alles in dit boek is fenomenaal. De tekeningen, de afwisseling, het verhaal, de kleuren, de afwerking, zelfs de randen van het papier (voor de liefhebbers: het boek is gedrukt met glanzend ‘zilver op snee’).
Typex, die eerder een prachtige graphic novel over Rembrandt publiceerde, werkte vijf jaar aan dit project, gemiddeld elf uur per dag. Andy Warhol (1928-1987), de bekendste naoorlogse Amerikaanse kunstenaar, was beroemd om zijn zeefdrukken van iconen als Campbell’s soepblikken, Marilyn Monroe en Elvis Presley.
Na verschijning in 2018 was de pers unaniem overdonderd, en terecht. Niet
alleen in Nederland was men onder de indruk, want al snel verscheen het boek in vertaling in veertien andere landen.
In tien delen, die zijn vormgegeven als kleine tijdschriften met geheel eigen
tekenstijlen, vertelt Typex scènes uit het leven van de kunstenaar, zijn vele ontmoetingen, de mensen in zijn directe omgeving, zijn rol in de New Yorkse kunstwereld. In de voorbereiding las en zag Typex alles wat er over Warhol viel te lezen en bekijken, en dat is aan het boek af te zien. Een beter eerbetoon is niet denkbaar.
De terugkeer van de wespendief – Aimée de Jongh
Aimée de Iongh (31) is een van grootste striptalenten van Nederland. Ze maakt krantenstrips, illustreert en animeert. In 2014 publiceerde ze haar eerste graphic novel, De terugkeer van de wespendief.
Toen het boek in het Verenigd Koninkrijk verscheen, noemde de Britse krant The Guardian het ‘een van de beste beeldromans’ en ook andere kranten waren juichend. Inmiddels is er een verfilming verschenen, uniek voor een graphic novel.
De kracht van het boek ligt natuurlijk in De Jonghs fraaie tekeningen. Het ingenieuze gebruik van zwarte en witte vlakken en de opvallende kadrering (striptaal voor de afwisseling van grote, kleine, vierkante, rechthoekige, lange en korte plaatjes) geven het verhaal veel dramatiek. Dat is meteen het tweede sterke punt: het meeslepende verhaal dat De Jongh in De terugkeer van de wespendief vertelt.
De hoofdpersoon is een tobbende boekhandelaar genaamd Simon Antonisse, met wie het nogal slecht gaat. Zijn winkel loopt zo belabberd dat hij zijn deuren moet sluiten. Maar dat is niet het enige, want hem plagen ook enkele demonen uit zijn jeugd. Als hij in het begin van het boek getuige is van een zelfmoord, gaan heden en verleden door elkaar lopen. Het resultaat: Nederlandse topkwaliteit.
Vanaf hier is het geschreven door Hans Gaarlandt:
Ik begrijp dat Ronald Giphart niet zichzelf mag promoten (aan de andere kant waarom niet?) maar daarom doe ik het! Ook Giphart heeft ooit een graphic novel uitgebracht: De Wake uit 2013. De tekeningen zijn door Nanne Meulendijks gemaakt die ook De blinde reiziger tekende.
Daarnaast kwam Giphart met nog wat boeken uit die van tekeningen werden voorzien: